Emocje, napięcie i stres. Jak pomóc najmłodszym nazywać emocje i je wyrażać – bank pomysłów
W dzisiejszych, trudnych czasach z wielu względów, coraz ciężej jest nam panować nad emocjami. Powiedzenie mówi: „Rozumienie emocji to prawdziwa sztuka. Rozumienie swoich emocji to ogromna siła.” Miejmy tą siłę i przekazujmy ją też naszym dzieciom i wychowankom.
Na e-learningu dotyczącym emocji, uczestnicy wykazali się wielka aktywnością, zaangażowaniem, dużą znajomością tematu i wielką skarbnicą pomysłów. W wypowiedziach, które prezentowali na Forum, przedstawili swoje sprawdzone sposoby i metody pracy które stosują w codziennej pracy z przedszkolnymi lub szkolnymi dziećmi – swoimi wychowankami. Tu przeważały opinie, że najbardziej sprawdza się rozmowa, bajki i książki tematyczne o emocjach. Ocena zachowań ich bohaterów i dopasowywanie emotikon. Polecano pozycje Amandy Hopkins, takie jak „Mowa ciała”, „Mowa gestów”, „Zachowania prospołeczne i antyspołeczne”, „Co mógłbyś (od)powiedzieć ?” i inne np. „Kolorowy potwór”, serie książek z wydawnictwa Hachette – Polska „Świat emocji” czy Jacka Stojanowskiego „Tacy jesteśmy”. Inna ciekawa seria książkowa z zadaniami dla dzieci to: „Uczucia Gucia”, „Gucio się smuci”, „Gucio się cieszy”, „Gucio się boi”, czy „Gucio się obraża”. Inną ciekawa propozycją książkową jest Renaty Małek „Dzień dobry moje emocje”. Dzięki zawartym tam realistycznym fotografiom, krótkim tekstom oraz pytaniom i poleceniom, dzieci mogą rozumieć i nazywać emocje. W pracy z emocjami ważna jest także muzyka, jej przeżywanie i dlatego też, ciekawa jest książka Eline Snel z płytą pt. „Uważność i spokój żabki”. Ćwiczenia mają na celu opanować sztukę koncentracji, oraz zrelaksować się.
Ponadto kursanci wskazywali, że dobrze sprawdzają się zabawy z wykorzystaniem dramy np.: „Nasze emocje” lub „Nasze uczucia”, gry planszowe takie jak: „Emocje”, „Góra uczuć”, „Kalejdoskop emocji”, „Odkryj siebie i poznaj emocje”, czy „W dżungli emocji”. Ponadto karty o emocjach z wydawnictwa Harmonia czy kalambury, pantomimy i kostki uczuć. Zasadne są także zajęcia przy muzyce i dopasowywanie dźwięków różnych utworów do określania emocji, oraz zajęcia z programu „Przyjaciele Zippiego”. Godne polecenia są także gotowe narzędzia i karty pracy firmy „I weź tu się dogadaj”, dopasowane do różnego wieku „Między nami - relacje”, „Między nami - emocje i zdrowie psychiczne”- to gotowe scenariusze dla starszych uczniów, „Zdrowa głowa” – dla uczniów 8 – 12 lat, i karty „Czy to jest miłe” już dla przedszkolaków uczące empatii.
Ponadto przydatne mogą okazać się interaktywne gry na Wordwallu, Learning Apps czy Genailly. Sprawdzają się także filmy edukacyjne i bajki kreskówki przedstawiające te zagadnienia. Ważne są też rysunki i prace plastyczne dzieci wyrażające emocje i plansze z postaciami na których można zaznaczać miejscach w których, w swoim ciele można odczuwać poszczególne emocje. Aby wyciszyć i skoncentrować dzieci polecano metodę Knillów. Aby wzmocnić poczucie własnej wartości sprawdza się zabawa w niedokończone zdania, historyjki obrazkowe, komiksy i żarty. Przydatnym narzędziem jest „Uczuciometr inspektora krokodyla” Isern Suzanna, czyli skalowanie emocji, ale sprawdzają się także najprostsze metody takie jak ćwiczenia na uważność, oddechowe, spacery, wycieczki, a w stanach kryzysu emocjonalnego, można wesprzeć dziecko hasłami uspakajającymi, przyciskiem na ciele „na pauzę”, lub izolacją w ciche miejsce.
Jedno z zadań tego e-learningu polegało na przedstawieniu swojej propozycji z życia wziętej, która jest sprawdzona w pracy z dziećmi i którą można polecić innym do wykorzystania. Spośród wielu ćwiczeń i zabawa wybrałam kilka moim zdaniem najciekawszych.
1. Niedokończone zdania
Nauczyciel podaje początek zdania, a uczestnicy kończą je zgodnie z własnymi odczuciami np.:
Najbardziej lubię, gdy…
Czasami boję się…
Jestem smutny kiedy…
Wstydzę się, gdy…
Kiedy jest mi wesoło…
Denerwuję się, gdy…
Według mnie najpiękniejszy dzień był…
Najpiękniejsze słowo to…
Najpiękniejszy widok to…
Najpiękniejszy zapach to…
Czuję się dzisiaj….
Złości mnie, kiedy ktoś…
Radość wywołuje u mnie...
Najtrudniej mi zachować spokój, gdy…
Kiedy się złoszczę, pomaga mi…
O swoich uczuciach najczęściej rozmawiam z….
Kuba przyszedł smutny z przedszkola jak myślisz dlaczego?
Kasia wróciła szczęśliwa ze szkoły, co się mogło wydarzyć?
Wojtek obraził się na Dawida, co się stało?
Podsumowanie: Mamy prawo odczuwać różne emocje i mówić o tym.
2. Kartka złych emocji
Uczniowie dostają kartkę. Nauczyciel mówi, że jest to kartka, która przestawia złość, gniew. Mówi, że każdą złą emocje można zamienić w coś dobrego, pozytywnego. Proponuje aby złość, gniew zamienić w małą papierową kulkę, którą można wyrzucić. Uczniowie mną kartkę, następnie wyrzucają ją do pudełka nazwanego „Zjadaczem złych emocji”.
3. Fotografie
Rozpoznanie emocji na podstawie fotografii ludzkich twarzy. Nauczyciel pokazuje uczniom fotografie sześciu osób ujawniających poprzez mimikę twarzy różne emocje. Uczniowie odgadują nazwy emocji (gniew, szczęście, zaskoczenie, strach smutek, niesmak lub wstyd). Nauczyciel następnie wyjaśnia, że jest to sześć podstawowych emocji, które są tak samo wyrażane i odczytywane w różnych krajach i kulturach.
4. Piosenki i obrazy To zabawa, która rozwija dzieci emocjonalnie i artystycznie. Wychowawca przygotowuje 5 piosenek i 5 obrazków, których przekaz nie powinien być oczywisty. Może być to sama melodia bez słów lub obrazki, na których brak postaci wyrażających emocje, ale widać wyraźne barwy. Prosimy dziecko o opowiedzenie, jakie emocje czuje, obcując z nimi.
5. Narysuj złość
Ćwiczenie o charakterze artterapeutycznym, mającym na celu rozładowanie napięć.Jak wygląda Twoja złość - Instrukcja: Narysuj swoją złość, z czym Ci się kojarzy? Może z jakimś zwierzęciem lub zjawiskiem pogodowym, przedmiotem, zbiorem plam i kresek? Uruchom wyobraźnię. Nie przejmuj się wartością artystyczną. Złość można narysować, wykleić z gazet czy papieru kolorowego. Obrazki mogą posłużyć jako wystawa prac dzieci. W małych grupach można zrobić ćwiczenie polegające na odgadywaniu autorów prac - dzieci mogą je narysować w domu. Należy wtedy poinformować o tym by nie podpisywać prac.
6. Zgadnij, jak się czuję?
Zabawa pantomimiczna, która polega na tym, że - dziecko mają za zadanie przedstawić za pomocą gestów, min, ruchów, odgłosów itp., swoje samopoczucie, a pozostałe dzieci zgadują, o jakie uczucie chodzi.
7. Balonik złości
Do zabawy potrzebny będzie kolorowy balonik i szpilka. Prosimy dziecko, aby opowiedziało nam kilka sytuacji, kiedy towarzyszyło mu uczucie złości. Za każdym razem, kiedy dziecko opowiada zdarzenie i mówi o swoim uczuciu złości, powoli pompujemy balonik. Kiedy dziecko skończy opowiadać, a balonik jest napompowany, prosimy, by spróbowało kilka razy wziąć głęboki wdech, policzyć do 10 i pomyśleć o czymś miłym. W tym czasie powoli spuszczamy powietrze z balonika, tak by na koniec balonik był znowu bez powietrza. Przy okazji tłumaczymy dziecku, że wykonywane ćwiczenie działa podobnie na jego uczucia jak spuszczanie powietrza z balonika. Złość "uchodzi", nie pozwalając balonikowi pęknąć. Balonik można też przekłuć szpilką (jeśli dziecko nie boi się huku). Tłumaczymy wtedy, że z naszymi uczuciami jest podobnie - kiedy nie panujemy nad nimi, wybuchamy. Zabawę można powtórzyć kilka razy, pozwalając dziecku wypuszczać powietrze z balonika samodzielnie.
8. Samopoczucie i figury
Zabawa polega na odzwierciedleniu uczuć poprzez figury geometryczne. Przypisujemy figurom konkretne emocje np. Żółte koło – radość, czerwony trójkąt – złość, niebieski prostokąt – smutek, zielony kwadrat – strach
Zadaniem dzieci jest pokazać jak się czują gdy:
ktoś sprawi ci przykrość
jesteś głodny
dostaniesz prezent
ktoś przyłapie cię na kłamstwie
boli cię ząb
boisz się dużego psa
rodzice cię chwalą
9. Niewidzialni
Umawiamy się z dziećmi, że od tej chwili jak najdłużej będziemy się zachowywać tak, jak byśmy byli "niewidoczni". Nie wolno mówić, trzeba chodzić powoli, cichutko na palcach, najciszej jak to możliwe otwierać drzwi czy szafki, układać przybory, rozpakowywać plecak itp. Wygrywa "prawdziwy niewidzialny" czyli ten, kto dłużej wytrzyma w ciszy i spokoju.
10. Paluszkowa bajka
Przebieg: Na wewnętrznej stronie palców starej rękawiczki lub po prostu dłoni, w odpowiednim miejscu naklej z papieru narysowane główki z różnymi wyrazami twarzy, tzw. buźki. Dziecko zgaduje uczucie, które towarzyszy tej buźce i opowiada o tym bajkę (bohater ma przygody smutne, wesołe, itp.)
11. Lustro
Przebieg: Zabawa może przybierać dwie formy. Do pierwszej z nich będzie potrzebne lustro – najlepiej duże, w którym widać całą twarz i sylwetkę dziecka. Polega na przeglądaniu się w lustrze i prezentowaniu między innymi przedstawiających różne uczucia – dorosły podaję nazwę emocji, a zadaniem dziecka jest pokazać, jak wygląda ktoś, kto się tak czuje... (- jakie robi miny, jak wygląda jego ciało; co dzieje się z dłońmi, kiedy ktoś jest zły, a co kiedy płacze)Do drugiej formy zabawy potrzebna jest osoba dorosła lub dziecko, nauczyciel, rodzic, brat, siostra, albo kolega. Dzieci lub dorosły z dzieckiem dobierają się w parę i siadają naprzeciw siebie. Jedna osoba z pary jest lusterkiem – zadaniem tej osoby jest naśladowanie min, jakie pokazuje druga osoba. Po kilku minutach następuje zamiana ról w parze.
12. Losowanie obrazka
Przebieg: Przygotuj kartki a na nich "buźki" z emocjami, tzw. emotki (możesz również przygotować je własnoręcznie). Następnie znajdź (np. w gazetach) zdjęcia przedstawiające osoby doświadczające różnych uczuć. Zadaniem dzieci będzie rozpoznawanie uczuć na obrazku czyli nazwanie tego, co widzą, opisanie uczucia i tego, co na dane uczucie wskazuje (jaka mina, postawa itp.). Aby uatrakcyjnić zabawę, można nakleić "buźki" lub zdjęcia na sztywny karton – zadaniem dziecka będzie losowanie obrazka, a następnie nazywanie emocji, jaka się na nim znajduje.
13. Słoiczek gniewu
Dzieci wsypują do słoika brokat, koraliki i cekiny. Zalewamy to woda i jak potrząsną, to brokat się unosi - to jest nasz gniew. Następnie patrzymy jak opada, wtedy opadają nasze emocje i się uspokajamy.Zabawa ma na celu wyciszenie, zrelaksowanie i uspokojenie klasy.
W naszym nauczycielskim zawodzie, podstawą jest dawanie dziecku własnego przykładu i zrozumienia według zasady: sama staram się dać dobry przykład, nazywam co czuję i co widzę, wyrażam dziecku zrozumienie. To przydatne dla dzieci, naszych uczniów czy wychowanków, ale także dla współpracowników, czy domowników. Myślę, że w sytuacjach życiowych, nie powinniśmy o tym zapominać.
