Seminarium naukowe nt. „ Od Agory do TEDx Talk”

Pierwsze seminarium naukowe dla młodzieży i nauczycieli zorganizowane przez CEN w Koszalinie odbyło się 12 kwietnia 2024 r. w II LO w Koszalinie. Wykład dla licealistów  "Bronka" i VI LO w Koszalinie na temat „Od Agory do TEDx Talk” poprowadziła  dr Małgorzata Cieśluk, naukowiec Uniwersytetu Szczecińskiego. Wykład adresowany do młodzieży licealnej dr Małgorzata Cieślik rozpoczęła od przedstawienia historii swego zainteresowania kulturą antyczną. Jej młodzieńcza pasja do zgłębiania  antyku  poparta wykształceniem filologa klasycznego i pracą  m.in. w Instytucie Historycznym w Szczecinie umożliwiają kontynuację upodobań, prowadzenie studiów nad jego wpływem na współczesną kulturę Europejczyków, poszukiwanie elementów decydujących o trwałej więzi współczesności z tak odległymi pokoleniami. Główne założenie wykładu, moim zdaniem, stanowiła teza, że pomostem między tymi epokami stała się retoryka, istotny element kultury i edukacji humanistycznej, ważny element kształtujący tożsamość cywilizacyjną Europy.

Czasy się zmieniają

      Dr M. Cieśluk przykuła uwagę młodych słuchaczy osobistymi wspomnieniami. Punkt wyjścia do prezentacji i pierwszej refleksji problemowej stanowiło porównanie jej doświadczeń z nauką do multimedialnych doświadczeń syna licealisty. Zwróciła uwagę na różnice między dwoma pokoleniam w zdobywaniu informacji czy wiedzy oraz na odmienną percepcję świata - linearną lub wielokierunkową. Podkreśliła, że zmiany dotyczą również dominujących form przekazu i czynności poznawczych: czytanie – oglądanie i słuchanie. Odmienna jest struktura obecnie dominujących form przekazu, wzbogaconych odwołaniem do różnych emocji odbiorcy i jego świata wartości. Przywołała przykład wystąpień TEDX i innych lokalnych forów konferencyjnych. Zaakcentowała, że w konsekwencji czynniki te stanowią podstawę zróżnicowania kulturowego i odmienności i form komunikacji dwóch pokoleń.

Piśmienność i oralność – dwie różne kultury

      Powołując się na spostrzeżenia medioznawców wykładowczyni zapoznała słuchaczy z hipotezą, że obecne zmiany  w komunikacji społecznej  prowadzą do  wycofywania się piśmienności i zapowiadają erę  wtórnej oralności, opisanej przez Waltera Jacksona Onga (1). Wyjaśniła młodzieży  nieznane pojęcie „oralności” jako formy komunikacji (oralności pierwotnej i wtórnej). Odwołała się do dzieł takich jak Iliada czy Odysea, które choć były przekazywane ustnie, wpłynęły na kształtowanie się tożsamości kultury greckiej i europejskiej. Natomiast  „oralność wtórną” zdefiniowała jako synonim współczesności, okresu rozwoju mediów i środków masowego, które mimo zależności od piśmienności, skupiają się na komunikacji ustnej i obrazowej. 

Słowo jest wielkim władcą

      – Jak ważna jest ta zmiana? – To pytanie retoryczne postawione audytorium pozwoliło poprowadzić słuchaczy do wielu refleksji o znaczeniu zmian w komunikacji  i wpływie na sposób pozyskiwania informacji oraz kształtowania nawyków poznawczych. Dr M. Cieśluk zaznaczyła, że rangę słowa doceniał już w swych popisowych mowach pierwszy teoretyk sztuki retorycznej – téchne rhetoriké – Gorgiasz z Leontinoi (2). Badania psychologiczne potwierdzają to, że  słowo mówione oddziałuje mocniej na odbiorcę niż słowo pisane. Dlatego umiejętności takie jak: występowanie publiczne, przekonywanie, perswadowanie, są bardzo pożądane we współczesnym świecie w różnych sferach zawodowych. Retoryka XXI wieku ma praktyczne zastosowanie  i  jest kluczowym elementem kompetencji miękkich.

Retoryka dzieckiem życia publicznego

      Dalsza część wykładu dotyczyła roli retoryki w kulturze europejskiej, jej historycznego rozwoju i praktycznych zastosowań. Dr M. Cieśluk podkreślała, że retoryka, począwszy od starożytnej Grecji, była kluczowym elementem edukacji i życia publicznego, umożliwiającym skuteczne przekonywanie i wpływanie na odbiorców. Zadania retoryki zilustrowała triadą retoryczną, a jej historię potrzebami dyskusji politycznej obywateli, np. Aten i wolnością słowa, retoryką prawniczą i retoryką popisową.  Osoby o aspiracjach aktywnego obywatela, uczestnika życia publicznego, musiały posiąść dobre przygotowanie retoryczne. Retoryka stała się więc przedmiotem szkolnym. Wyposażano młodych retorów w rozległą wiedzę humanistyczną. Wielcy oratorzy byli twórcami wyjątkowej ustnej encyklopedii wiedzy - przekonywała uczestników seminarium dr M. Cieśluk. Tak tworzyła się tradycja kulturowa, w budowaniu której retoryka miała znaczenie. Współcześnie, w XXI wieku, retoryka odżywa, stając się niezbędną umiejętnością w różnych dziedzinach życia, od nauki po biznes

      Być może porównanie publicznych wystąpień mówców w czasach rzymskich do koncertów muzyki rockowej zaskoczyło słuchaczy, tak jak  popularność retorów w elitach politycznych świata i znakomite dochody.

Retoryka oparta na umiejętności biegłego posługiwania się łaciną

       Dr M. Cieśluk podkreślała w wykładzie znaczenie łaciny jako podstawowego języka komunikacji w Europie do XVIII w., podobnie jak język angielski obecnie. Łacina była jednym z istotnych czynników nadających kulturze europejskiej spójną tożsamość. Zilustrowała to na przykładzie dokumentów historycznych, pokazując ciągłość tradycji kształcenia retorycznego: pierwszy z nich to Index Speciminum szkoły książąt pomorskich zawierający m.in. wykaz prac, dysput i mów wygłaszanych przez uczniów na koniec roku szkolnego na różne tematy, np.  Kodeks cesarza Justyniania, O dzielności Aleksandra Wielkiego, Myśl  Pitagorasa – Nie wznoś przeciwko nikomu prawicy. Drugim dokumentem była  kronika Szczecina spisana przez Paula Friedeborna (3) z licznymi cytatami łacińskimi i odwołaniami do starożytnych autorów. Te dziś niejasne dla czytelników cytaty były zupełnie zrozumiałe dla osób współczesnych Friederbornowi wyposażonych w klasyczne wykształcenie retoryczne.

      Celem wykładu dr M. Cieśluk nie było namawianie młodzieży do powrotu do retoryki klasycznej i łaciny, ale zainspirowanie młodych ludzi do refleksji nad źródłami kultury europejskiej i potrzebą głębszego zrozumienia jej podstaw. Być może i teraźniejszość byłaby jaśniejsza na tle doświadczeń cywilizacyjnych kultury łacińskiej (?).

      Warto dodać, że tego dnia, gdy młodzież uczestniczyła w seminarium, reprezentanci  koszalińskich dwóch liceów brali udział w gali finalistów II Ogólnopolskiej Olimpiady Retorycznej.

Zredagowała:

Mariola Rink-Przybylska

Link do nagrania wykładu seminaryjnego: https://www.youtube.com/watch?v=lCT-aPw7Uow

Przypisy: