Autyzm to zaburzenie rozwoju, które w znaczący sposób wpływa na funkcjonowanie procesów poznawczych, komunikację społeczną i zachowanie. Osoby z autyzmem mogą wykazywać trudności w nawiązywaniu relacji społecznych,rozumieniu gestów, mimiki twarzy czy tonu głosu. Mogą również mieć ograniczone, choć szczegółowo sprecyzowane zainteresowania i stereotypowe wzorce zachowań. Spektrum autyzmu jest bardzo różnorodne, a osoby z autyzmem przejawiają różne stopnie nasilenia objawów. Ważne jest indywidualne podejście do każdej osoby z autyzmem, uwzględniając jej potrzeby i mocne strony.
W 2022 r. w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym im. Z. Tylewicza w Poznaniu przeprowadzono badania jakościowe na temat problemów kształcenia geograficznego wśród uczniów ze spektrum autyzmu. Badania zostały przeprowadzone wśród nauczycieli geografii uczących na poziomie szkoły ponadpodstawowej, jednak mających również doświadczenie pracy w szkołach podstawowych i branżowych. Celem badania było m.in. zidentyfikowanie głównych trudności w kształceniu geograficznym uczniów ze spektrum autyzmu, określenie treści kształcenia, które stanowią dla nich problem, a także sformułowanie ogólnych zapisów dostosowań wymagań przedmiotowych z geografii do ich możliwości edukacyjnych.
Wyniki badań przedstawiono w rozdziale zatytułowanym „Problemy kształcenia geograficznego wśród uczniów ze spektrum autyzmu – studium przypadku” autorstwa D.Abramowicza, M. Wasielewskiej, N. Kühn, D. Pawlaczyk, M. Pułról, A.Szymandy, H. Urbaniak, D. Stanisławskiego "Uczeń ze spektrum autyzmu na lekcji geografii" i opublikowano w XIV tomie Prac Monograficznych Komisji Edukacji Geograficznej Polskiego Towarzystwa Geograficznego pt. „Wybrane problemy edukacji geograficznej” pod red. A. Hibszera i M. Adamczewskiej.
W świetle Rozporządzenia ministra edukacji narodowej w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (2017), przedszkole lub szkoła, przyjmując do placówki ucznia z niepełnosprawnością, mającego orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, musi przygotować dwa dokumenty: wielospecjalistyczną ocenę poziomu funkcjonowania ucznia (WOPFU) oraz indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny (IPET).Program opracowuje zespół, który tworzą nauczyciele przedmiotowi (w tym geografii), współorganizujący proces kształcenia, pedagog, psycholog szkolny, terapeuta, specjaliści na okres, na jaki zostało wydane orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.WOPFU oraz IPET należy sporządzić do 30 września dla ucznia rozpoczynającego naukę w danym typie placówkioświatowej albo w ciągu 30 dni od dnia złożenia w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej, innej formie wychowania przedszkolnego, szkole lub ośrodku orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego.
Pracę zespołu koordynuje wychowawca oddziału lub grupy wychowawczej, który spotyka się nie rzadziej niż dwa razy w roku szkolnym z członkami zespołu oraz rodzicami ucznia w celu omówienia wielospecjalistycznej oceny poziomu funk-
cjonowania. Wymienione wyżej dokumenty służą jednemu celowi – mają pomóc tworzyć dla ucznia najbardziej optymalne warunki do nauki i rozwoju.
Ponadto istotną kwestią jest dostosowanie wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia, które winny zostać uwzględnione w dokumencie IPET. Dostosowania te
powinny brać pod uwagę funkcjonowanie ucznia na każdym przedmiocie szkolnym.
W ujęciu ogólnym Abramowicz i in. (2023) wymienili najważniejsze formy dostosowania wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych ucznia:
Równocześnie należy zwrócić uwagę na to, że dostosowania nie mogą obejmować umniejszania materiału przewidzianego w podstawie programowej. Powinny koncentrować się na właściwym stosowaniu metod, technik kształcenia, środków dydaktycznych, zasad pracy na lekcji, ocenie postępów edukacyjnych i kryteriów oceniania.
W badaniu Abramowicz i in. (2023) wskazali trudności, a także możliwości związane z kształceniem osób ze spektrum autyzmu. Wśród trudności wymienić należy te, które odnoszą się do:
Najlepiej przyswajanymi treściami przez uczniów ze spektrum autyzmu jest materiał odnoszący się do form ochrony przyrody w Polsce, małej ojczyzny, a także stref krajobrazowych świata. Ponadto tacy uczniowie w podstawowym zakresie łatwo przyswajają materiał związany z działami gospodarki, w ramach którego potrafią podawać adekwatne przykłady form działalności człowieka, które obserwują w najbliższym otoczeniu. Warto również zwrócić uwagę na to, że uczniowie ze spektrum autyzmu wykazują się dużą wrażliwością na dbałość o środowisko, chętnie biorą udział w działaniach o tematyce ekologicznej i prośrodowiskowej.
Wśród najskuteczniejszych metod i technik kształcenia geograficznego autorzy badania wymieniają:
Należy jednak zwrócić uwagę na to, że metody te polegające na wykorzystaniu materiałów graficznych i audiowizualnych nie powinny być nadużywane (np. dłuższe filmy powodują u uczniów z autyzmem znużenie, zmęczenie, pojawiające się znacznie wcześniej niż u innych).
Biorąc pod uwagę całokształt trudności edukacyjnych osób ze spektrum autyzmu, uznano, że najważniejszymi zadaniami dla nauczycieli geografii jest odpowiednio realizowana indywidualizacja kształcenia, stosowanie przyjaznych dla osób
z autyzmem metod kształcenia, ustalenie właściwej struktury lekcji geografii, a także rozpoznanie i właściwe wzmacnianie potencjału każdego z uczniów. Zadania te powinny przede wszystkim bazować na opracowaniu na początku roku szkolnego dostosowań wymagań edukacyjnych do indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych uczniów.
Na podstawie sformułowanych dostosowań niezbędnejest stosowanie metod kształcenia, które stwarzają dogodnewarunki do zdobywania wiedzy i umiejętności geograficznych – są nimi przede wszystkim zajęcia terenowe i wycieczki geograficzne, metody aktywizujące, waloryzacyjne oraz gry dydaktyczne.
