Rok Mikołaja Kopernika

Rok ten będzie obfitował w wydarzenia związane z Kopernikiem i jego dokonaniami; nie tylko w dziedzinie astronomii. Bowiem mało kto wie, że Kopernik był też kartografem i geodetą. Jeśli nie kojarzycie ani jednej mapy autorstwa Mikołaja Kopernika, to nie macie się co dziwić; bo też żadna do naszych czasów nie dotrwała. Ale mamy dobrze poświadczony fakt, że takowe jednak istniały i prezentowały wysoki poziom kartograficzny. Kopernik jako kartograf to jeden z mało znanych aspektów jego działalności, choć jego źródła łatwo odnaleźć w okresie studiów Kopernika w Krakowie. To tam nawiązał wieloletnią współpracę z Bernardem Wapowskim, ojcem polskiej kartografii. Kopernik pomagał Wapowskiemu przy kreśleniu wielkiem mapy Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, dostarczając współrzędnych astronomicznych miast Pomorza i Prus; jedyny jej znany fragment niestety spłonął podczas Powstania Warszawskiego. Kopernik miał też udział w mapach kreślonych przez Joachima Retyka (ucznia Kopernika, który doprowadził do wydania „De Revolutionibus” i rozpropagował wcześniej w Europie model heliocentryczny Kopernika) oraz Henryka Zella; mapa Zella szczęśliwie się zachowała w Wenecji. Kopernik na studiach krakowskich zetknął się z wieloma uczonymi, zajmującymi się geografią i kartografią, jak choćby Jan z Głogowa, Wawrzyniec Korwin oraz Marcin Biem z Bylicy, zyskując swietne podstawy aby samemu zająć się kreśleniem map. Wiemy o kilku mapach wykonanych przez samego Kopernika: niestety, żadna z nich się nie zachowała do dziś. Pierwszą mapę Warmii i granic Prus Królewskich sporządził Kopernik na zlecenie Łukasza Watzenrodego, na potrzeby zjazdu w Poznaniu w 1510 (bezskutecznie probowano ją wykraść z mieszkania Kopernika). W 1519 Kopernik wykonał mapę rejonu zachodniego Zalewu Wiślanego, w związku ze sporem granicznym pomiędzy biskupem warmińskim i miastem Elblągiem, a w 1529 wykonał wraz z kanonikiem fromborskim, Aleksandrem Scultetim, mapę ogółu ziem pruskich. Niestety, żadna z map wykreślonych przez Kopernika nie dotrwała do dziś, co jest ogromną stratą dla naszej wiedzy o jego dokonaniach.Ale Kopernik nie tylko kreślił obraz ziem Warmi i Prus, lecz też brał udział w ich pomiarach. W latach 1516-19 Kopernik pełnił funkcję administratora dóbr kapituły warmińskiej, do 1521 zarządzajac gruntami należącymi do kapituły. Po wojnach polsko-krzyżackich, na wyludnione ziemie w rejonie Olsztyna i Pieniężna Kopernika sprowadzał osadników z Mazowsza – przyczyniając się do polonizacji Warmii – i przeprowadził liczne prace, które dziś moglibyśmy zaklasyfikować jako scalenia, podziały i tyczenia granic gospodarstw (łanów, czyli odpowiedników parcel; działek ewidencyjnych). Dokumentuje to rękopis Kopernika „Locationes mansorum desertorum” (łac. Lokacje łanów opuszczonych), gdzie szczegółowo opisane są informacje o zmianach własności gruntowych, wyznaczaniu nowych gospodarstw, ich wielkości, lokalizacji, dodatkowym wyposażeniu gospodarstw (zboże na zasiewy, zwierzęta) oraz wysokości podatków lub specjalnych zwolnieniach z opłat; a więc, swoisty kataster. Większość odnotowanych tam czynności wymagała osobistego udziału Kopernika i łącznie 65 razy musiał – często na kilka dni – wyjeżdżać w teren, by ustalać sytuację na gruntach, określić stan władania i wysokości podatków, a bez wątpienia prace te wymagały choćby podstawowych pomiarów terenu, by wyznaczyć granice łanów oddawanych nowym gospodarzom. Sugeruje się też, że Kopernik jako pierwszy dokonywał podziałów gruntów nie wedle zadanej, stałej powierzchni gospodarstwa, lecz wedle warunków rolniczych i przychodu jaki dane gospodarstwo miało przynosić. Wobec tego, na gorszych gruntach wyznaczał większe gospodarstwa, a na lepszych – mniejsze. Dziś jest to jednym z powszechnie stosowanych sposobów dokonywania podziałów poscaleniowych: wtedy, była to nowość.  Kopernik jest postacią wciąż nie do końca poznaną, o której można powiedzieć jeszcze nie jedno. Rok Kopernika stanowi doskonałą okazję, by te mało znane dokonania Mikołaja Kopernika spopularyzować, ale i należycie upamiętnić.

Wycieczka po miejscach zwiazanych z jubilatem