Danuta Lech - doradca metodyczny plastyki i edukacji plastycznej
Bardzo często, kiedy próbuję podjąć dyskusję z uczniami, czy też nauczycielami o środkach wyrazu plastycznego. Moi rozmówcy utożsamiają je z materiałami i narzędziami do pracy twórczej. Otóż chciałabym w tych rozważaniach rozwiać te błędne interpretacje określenia "środki wyrazu plastycznego". Środki wyrazu plastycznego to elementy, jakimi twórcy posługują się tworząc dzieło sztuki. I tak podstawowym środkiem wyrazu plastycznego jest linia. Linia to ślad pozostawiony na płaszczyźnie przez dowolne narzędzie (ołówek, kredkę, długopis, flamaster, pędzel, patyk, piórko itp. Wyznacza ona kształt przedmiotu, podobnie jak kontur. Linia buduje jednak jeszcze formę obrazu, jest często pierwszą notatką artysty, szkicem wstępnym przy tworzeniu projektu dzieła sztuki. Można by tutaj przywołać również pierwsze linearne ślady na ścianach jaskiń w prehistorii lub nasze pierwsze próby twórczości w najmłodszych latach, które często wyrażane były właśnie linią. Kontur i linia pozwalają w sposób ogólny lub dokładny wskazać poszczególne elementy obrazu. Kreska konturowa narysowana lub namalowana może być: cienka, gruba, łagodna, miękka, ostra, zanikająca, przerywana, łamana, kreta, przecinająca się. Często pojęcie linii i kreski stosowane jest zamiennie. Kolejnym środkiem wyrazu plastycznego jest barwa, często nazywana kolorem. Barwa to środek wyrazu plastycznego, który jest najważniejszy w malarstwie. Podstawowe informacje związane z systematyką barw, to wiedza o barwach podstawowych (czerwona, żółta, niebieska) i pochodnych (pomarańczowa, zielona, fioletowa) oraz sposobach ich pozyskiwania. Wymienione barwy, to barwy chromatyczne, natomiast barwy achromatyczne, neutralne, to czerń, biel i szarość. Istotną rolę w malarstwie odgrywają również barwy dopełniające do szarości lub barwy ziemi, które są barwami pochodzenia naturalnego, a pozyskać je można również mieszając odpowiednio pary barw podstawowych i pochodnych. Stosując tylko trzy barwy podstawowe oraz biel i czerń można uzyskać wszystkie barwy otaczającego nas świata. Nie bez znaczenia w malarstwie są również rodzaje plam barwnych (miękkie, ostre i otoczone konturem). Operując barwą podczas tworzenia dzieła malarskiego należy pamiętać również o stopniu nasycenia jasności barwy, czyli o walorze. Kolejnym ważnym środkiem wyrazu plastycznego, bez którego nie można rozpocząć pracy plastycznej jest kompozycja. Każde dzieło sztuki ma określona kompozycję, czyli przemyślany układ elementów, na którą składają się świadomie zestawione linie, barwy, bryły. Podstawowe rodzaje kompozycji, to kompozycja otwarta, zamknięta, statyczna, dynamiczna, rytmiczna, symetryczna oraz kompozycja z akcentem kolorystycznym. Dzieło sztuki zakomponować można na płaszczyźnie lub w przestrzeni. Artyści chcący stworzyć harmonijną kompozycję wykorzystują zasadę złotego podziału, który polega na stałym układzie proporcji poszczególnych elementów, określonej i opisanej już w starożytności. Istotną rolę w procesie twórczym polegającym na odtworzeniu rzeczywistości odgrywa również kształt analizowanego obiektu, jego wielkości i proporcji. Pojęciem odnoszącym się do kształtu, związanym z kompozycją przestrzenną jest bryła, która związana jest z formą rzeźbiarską lub architektoniczną. Mówiąc o ciekawym przedstawieniu wrażenia głębi w obrazie nie można zapomnieć o grze światła i cienia, inaczej nazywanej modelunkiem światłocieniowym czyli światłocieniem. Sposobem przedstawiania przestrzeni na płaszczyźnie obrazu jest perspektywa i jej różne rodzaje. Swoistym elementem kompozycji plastycznej jest faktura, którą określa się rodzaj powierzchni przedmiotu lub dzieła sztuki. Częstym środkiem wyrazu plastycznego w dziełach sztuki, zwłaszcza sztuki współczesnej, jest kontrast, czyli przeciwieństwo barw, linii, kształtów, kompozycji, światła i cienia. Takimi właśnie środkami wyrazu plastycznego twórcy posługują się w sztukach plastycznych. Natomiast nauczyciele plastyki i edukacji plastycznej prowadząc zajęcia twórcze z uczniami powinni nauczając, posługiwać się tymi podstawowymi pojęciami z zakresu twórczości plastycznej.
Literatura:
1. Dymara Bronisława (red.) Dziecko w świecie sztuki, Kraków 1996, Impuls.
2. Gloton Robert, Clero Claude. Twórcza aktywność dziecka, Warszawa 1985, WSiP.
3. Marcinkowska Krystyna, Michejda - Kowalska Krystyna. Mowa linii, Warszawa 1995, WSiP.
4. Marcinkowska Krystyna, Michejda - Kowalska Krystyna. Wydzieranki, wycinanki, Warszawa 1993, WSiP.
5. Ostrowski Stanisław. Malowanie pastelami i kredkami, Warszawa 1995, WSiP.
