Danuta Lech - doradca metodyczny plastyki i edukacji plastycznej
Barwa jest jednym z podstawowych środków wyrazu plastycznego, dlatego od zawsze intrygowała twórców. Zastanawiano się czy barwa jest obiektywną właściwością przedmiotów, czy tylko wrażeniem. Dzisiaj wiadomo, że barwa jest zjawiskiem fizycznym, fizykochemicznym, a także fizjologiczno - psychologicznym. Dla fizyka kolor jest mierzalny i stanowi rodzaj promieniowania świetlnego o określonej energii i długości fal. Dla fizjologa kolor jest rezultatem działania bodźców oddziałujących na zmysł wzroku i przekazywanych mózgowi jako wrażenie. Psycholog bada oddziaływanie barwy na nastrój psychiczny i zachowanie człowieka. Krytyk i historyk sztuki będzie mówił o barwie jako środku wyrazu plastycznego. Wiedza o barwie i jej właściwościach jest pomocna w życiu codziennym, jak i w pracy artystów. Dzięki barwie odróżniamy kształt, odbieramy dzieła sztuki. Kolor ma znaczenie w reklamie, zasadach ruchu drogowego oraz w wielu innych dziedzinach życia. Fakt, że jedne barwy działają agresywnie, inne uspokajająco, że jedne przybliżają optycznie pokrytą nimi przestrzeń (barwy ciepłe), a inne oddalają (barwy zimne), że czerwone i żółte posiadają większy stopień widoczności niż gama barw chłodnych - ma znaczenie również dla twórczości plastycznej.
Czym więc jest barwa?
Barwa (kolor) - jest to wrażenie wzrokowe wywołane przez bodziec będący określonym odcinkiem widzianej części promieniowania elektromagnetycznego. Jest ona specyficzną właściwością zmysłu wzroku, którą objaśnia się z punktu widzenia fizyki, fizjologii i psychologii.
Zadaniem nauczyciela plastyki i edukacji plastycznej jest zatem, zapoznanie młodego artysty od pierwszych chwil jego działań twórczych z zagadnieniami względności widzenia barw. Tę edukację oczywiście należy zacząć od najłatwiejszych zagadnień, tj. zagadnień związanych z barwami podstawowymi i pochodnymi, przechodząc stopniowo do trudniejszych. Realizacja tych zagadnień oparta jest na wykorzystaniu trzech barw podstawowych, a więc żółtej, niebieskiej i czerwonej oraz barw pochodnych: pomarańczowej, zielonej i fioletowej oraz barw dopełniających do szarości i równocześnie kontrastujących ze sobą. Uwrażliwienie dzieci na odcienie barwne pomoże im w wieku późniejszym na prawidłowy odbiór dzieł sztuki oraz na świadome operowanie zestawieniami barwnymi, a znajomość podstawowych zjawisk barwnych ułatwi im kształtowanie własnego otoczenia. Prawidłowe rozwijanie poczucia i widzenia barw, to nie mechaniczne opanowanie pamięciowych wiadomości, ale umiejętność dostrzegania i przeżywania różnorodności zjawisk barwnych. Złożonym problemem jest harmonizowanie barw, nie polega ono tylko na ich doborze, ale na osiągnięciu właściwych efektów wizualnych. Wymaga to wielu ćwiczeń malarskich. Ważną pomocą przy nauce o barwach jest systematyczne obserwowanie natury. Natura daje nam przepiękne przykłady zestawień barwnych, inspiruje działania plastyczne. Nie bez znaczenia jest tutaj również działanie światła. Kwiaty świecą w piękny, jasny słoneczny dzień, bledną, dzień jest ponury. Tutaj będzie miała zastosowanie wiedza o barwach czystych i złamanych. Kolory neutralne: biały, czarny i szary zestawione z każdym dają przyjemne wrażenie, dlatego na przykład wykorzystuje się je do ekspozycji prac plastycznych. Ale też teoretycy sztuki twierdzą, że kolor biały daje wrażenie światła i radości, szary wrażenie ciemności i smutku, czysta barwa żółta działa ciepło i budzi uczucie swobody, niebieska - wywołuje wrażenie łagodzące, a zarazem chłodne, pomarańczowa daje wrażenie ciepła, a cynober działa pobudzająco. Barwy żółte, pomarańczowe i cynobrowe wprowadzają ruch i pobudzają do aktywności. Barwa czerwona daje promieniowanie o największej długości fali światła, ma ona największy stopień ciepłoty. Działa silnie na wzrok, spotęgowana może wywołać nawet trwogę. Pomarańczowa ma mniej ciepła, ale więcej światła, przez co ożywia, niepokoi, olśniewa. Żółta ma jeszcze mniej ciepła, ale więcej światła, jest jasna i wesoła. Jej przewaga w kompozycji daje jasność i radość. W zielonej równoważy się ciepło ze światłem. Niebieska ma mniej światła, dlatego otacza ją chłód i mrok. Fiolet zbliża się do ciemności. Po takiej analizie barw zastosowanych w pracach plastycznych, można dojść do wniosku, że barwy jasne działają dodatnio na nastrój człowieka, a ciemne, w miarę zbliżania do czerni, wywołują chłód i smutek. W zestawieniach barw trzeba nie tylko uwzględniać samą barwę, ale także siłę barwy. Jeżeli kompozycje mają działać na większą odległość, to twórca powinien zastosować kontrastowe zestawienia barw. Jednak gotowych recept na pozyskiwanie oczekiwanych barw pochodnych nie ma. Dlatego konieczne jest wyrabianie u młodych artystów dobrego smaku i wyczucia kolorystycznego. Podsumowując, należy zaznaczyć, że zadaniem plastyki i edukacji plastycznej jest głównie pobudzenie twórczej pasji uczniów. Zdolności te trzeba jednak wyzwalać umiejętnie, mając samemu wiedzę na temat podstawowych środków wyrazu plastycznego. Duże znaczenie ma też styl kierowania rozwojem twórczości młodego artysty. Należy doradzać, pomagać, podpowiadać uczniom oraz kształtować ich ambicje, wytrwałość i wiarę w ich możliwości twórcze.
Literatura:
1. Le Grand R.L. Oczy i widzenie. Warszawa 1998, PWN.
2. Starkiewicz W. Fizjologiczne podstawy wrażeń wzrokowych ze szczególnym uwzględnieniem wrażeń jasności i barw. Szczecin 1997, STN.
3. Rzepińska I. Teoria koloru. Warszawa 2006, PWN.
