Danuta Lech - doradca metodyczny plastyki i edukacji plastycznej
Portret to po prostu podobizna twarzy. Temat pracy plastycznej związany z motywem portretu i autoportretu zwykle bywa gwarancją sukcesu w pracy twórczej każdego artysty. Dlaczego? Dlatego, że ten motyw wiąże się prawie zawsze z ogromem emocji, które towarzyszą powstawaniu pracy. Oprócz sporego ładunku emocjonalnego do wykonania udanej pracy plastycznej potrzebne są umiejętności oraz określona wiedza teoretyczna związana z motywem przewodnim pracy. Uchwycenie podobieństwa wyglądu i charakteru portretowanej postaci jest jednym z najtrudniejszych zadań, ale także należy do najbardziej satysfakcjonujących ćwiczeń plastycznych. Od początków istnienia sztuki twórcy skupiali się wokół zagadnienia portretu, który zarezerwowany był dla ludzi wpływowych: władców, bogaczy, wybitnych filozofów, wojowników lub postaci religijnych. Do czasu wynalezienia fotografii (1839 r.), artyści wykuwali wizerunki ważnych osób w kamieniu lub malowali je na desce lub płótnie. Praca nad dziełem trwała miesiącami, a nawet latami i wymagała od modela wielogodzinnego, często nużącego pozowania. Dlatego tylko bogaci władcy mogli sobie pozwolić na zamówienie portretu i opłacenie artysty. Warto jednak wiedzieć, że mistrzowski portret nie tylko odzwierciedla zewnętrzne podobieństwo, oprócz zewnętrznych cech fizycznych portretowanego modela, możliwe jest też uchwycenie cech jego charakteru czy nastroju. Z wyrazu ludzkiej twarzy można odczytać wiele emocji.
Rodzaje malarstwa portretowego
Ze względu na ustawienie twarzy:
- en face;
- z profilu;
- z półprofilu;
- trzy ‑ czwarte, czyli z niepełnego profilu.
Ze względu na ustawienie/postawę modela:
- en pied (cała postać);
- kontrapost;
- leżący;
- stojący;
- siedzący;
- konny.
Ze względu na liczbę portretowanych osób:
- pojedynczy;
- podwójny;
- zbiorowy.
Ze względu na okoliczności powstania:
- ślubny;
- jubileuszowy;
- pośmiertny (trumienny);
Ze względu na pozycję społeczną modela:
- męski;
- żeński;
- dziecka;
- rodziny;
- władcy;
- artysty;
- rodzajowy (czyli o tematyce zaczerpniętej z realiów dnia codziennego, najczęściej jest to wizerunek człowieka zajętego pracą, sprawami codzienności).
Ze względu na przeznaczenie i funkcję:
- oficjalny (taki, który miał być wystawiany na pokaz np. na dworze królewskim);
- prywatny.
Ze względu na zawartość i sposób odzwierciedlenia:
- realistyczny;
- idealizujący;
- fikcyjny (wykonany w myśl określonych kanonów estetycznych);
- historyzowany (portrety współczesnych, przedstawionych jako postaci historyczne, mitologiczne lub biblijne, w odpowiednich strojach i ze stosownymi atrybutami);
- karykatura.
Techniki portretowania
1. Rysunek ołówkiem, węglem (np. portret pamięciowy).
2. Portret malarski wykonany wybraną techniką malarską.
3. Grafika, fotografia – umożliwia wykonanie odbitek w różnych technikach graficznych (niekiedy tylko jednej lub w dowolnej ilości - grafika komputerowa, fotografia analogowa i cyfrowa).
4. Portret rzeźbiarski – w odróżnieniu od poprzednich technik, wyróżnia się formą przestrzenną.
Autoportret
Autoportretem określa się portret artysty, w którym przedstawia on samego siebie. Autoportret może być również wykonany za pomocą dowolnych technik: malarstwa, rysunku, rzeźby, fotografii itp. Niekiedy artyści tworzą autoportrety, aby przekazać odbiorcom określony wizerunek swojej osoby. Nie zawsze musi on pokrywać się z rzeczywistością. Takie postępowanie określane jest jako autokreacja. Szczególną wersją autoportretu jest karykatura, czyli sposób ukazywania postaci polegający na wyolbrzymieniu i komicznym przerysowaniu pewnych cech po to, aby z nich zażartować. Karykatura, którą wykonuje artysta w odniesieniu do siebie, nazywana jest autokarykaturą.
Karykatura
Karykatura jest odmianą portretu. Z jednej strony nawiązuje do fizycznego podobieństwa modela, zaś z drugiej chociaż dość mocno je zmienia, przeważnie zniekształca. Autor tak ukazuje wybraną osobę, że można ją rozpoznać, jednak jej wygląd zwraca szczególną uwagę, zaciekawia lub rozśmiesza. Karykaturzysta, zmieniając wygląd, stara się zwrócić naszą uwagę na charakter lub zachowanie osoby przedstawionej w krzywym zwierciadle. Najczęściej chodzi o to, aby wydrwić jej pewne cechy.
Po takiej porcji teoretycznych podstaw możemy przystąpić do pracy twórczej z uczniami na każdym etapie edukacji plastycznej.
