Danuta Lech – doradca metodyczny plastyki i edukacji plastycznej
Prawie zawsze, gdy chcemy pokazać się na arenie międzynarodowej, sięgamy po arcydzieła naszej kultury i sztuki. Aby osiągnąć ten cel należy pamiętać, że wychowanie przez sztukę i dla sztuki rozpoczynać się powinno od najwcześniejszych lat życia człowieka. Właśnie dzięki sztuce jest możliwy harmonijny i wszechstronny rozwój dziecka, związany z podniesieniem estetycznej wrażliwości oraz z ukształtowaniem się postawy moralno – społecznej. Już starożytni myśliciele i filozofowie zauważyli znaczącą rolę sztuki w życiu człowieka. Arystoteles określił jej cele, podkreślając rolę oczyszczającą, jaką pełni sztuka. Europejskie systemy edukacji w swoich założeniach przywiązują znaczącą wagę do ogromnej roli sztuki w wychowaniu młodego pokolenia. W Danii programy związane z nauczaniem sztuki zakładają, że najważniejsza jest jej percepcja. Plastyka i muzyka nazywane są przedmiotami kreatywnymi. Obcowanie ze sztuką, powodując zaostrzenie zmysłów, otwiera uczniowi funkcjonowanie na innych przedmiotach. Uczeń chociażby tylko rozmawiając o sztuce, przeżywa ją i identyfikuje się z nią, co powoduje stymulowanie kreatywności w każdej dziedzinie życia. W Danii na każdym kroku stwarza się młodzieży możliwość powszechnego uczestniczenia w życiu kulturalnym kraju. Do szkół plastycznych i muzycznych (co jest ciekawostką), przyjmuje się tam bez egzaminów wstępnych, dając tym samym dzieciom, młodzieży jak i dorosłym szanse rozwijania swoich uzdolnień i pasji. Również i w naszych podstawach programowych plastyki i muzyki podkreślono fakt, że podstawowym celem tychże przedmiotów artystycznych we współczesnej szkole jest wspieranie wszechstronnego rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży. Dzieje się to między innymi poprzez rozbudzanie twórczej postawy wobec siebie i świata, rozwijanie ogólnej wrażliwości na piękno natury i wytworów rąk ludzkich. Wychowanie przez sztukę jest długotrwałym procesem polegającym na wdrażaniu młodego człowieka do aktywnego uczestnictwa w szeroko pojętej kulturze, czyli we wszystkim, co stanowi wytwór materialnej i niematerialnej działalności człowieka. To wszechstronne wychowanie dotyczy bardzo wielu sfer ludzkiej działalności i ludzkich przeżyć. Poprzez sztukę interpretujemy rzeczywistość, co jest szalenie ważne w procesie poznania świata. Mówiąc o wychowaniu przez sztukę, należy podkreślić nierozerwalność tego zjawiska z procesem wychowania estetycznego, którego celem jest ukształtowanie tak zwanej postawy estetycznej. Postawa ta, związana jest z praktycznym stosowaniem zasad estetyki życia codziennego. Bogdan Suchodolski, który wypowiadał się zawsze za upowszechnianiem sztuki uważał, że wychowanie przez sztukę jest wychowaniem umysłowym, ponieważ jest ona swoistym poznawaniem świata, ukazuje nowe oblicze rzeczy i ludzi, umożliwia poznawanie rzeczywistości przez jej przetwarzanie i stwarzanie. Ludzie poddani procesowi wychowania przez sztukę zwykle są twórczy, elastyczni, pełni inicjatywy, aktywni, samowystarczalni, niezależni, mają szerokie zainteresowania oraz estetyczny stosunek do świata. Proces wychowania przez sztukę przyczynia się na pewno do umiejętności przełamywania stereotypów myślowych, rozwijania umiejętności rozwiązywania problemów, umiejętności abstrahowania oraz udoskonalenia pamięci wzrokowej i słuchowej, tak niezbędnej w poznawaniu rzeczywistości. Możemy zatem powiedzieć, że młody człowiek pozbawiony twórczej wyobraźni i umiejętności kreatywnego myślenia i działania, jakie daje mu wychowanie przez sztukę, może nie podołać nowym wyzwaniom współczesnego świata, który jest określany przez współczesnych socjologów jako świat medialny. Jest to określenie rzeczywistości posługującej się kodami wizualnymi, symbolami, znakami graficznymi. Wróćmy jeszcze do znaczącej roli wychowania przez sztukę na początkowych etapach edukacji. Doskonale wiemy, że zajęcia muzyki i plastyki wprowadzają dzieci w świat bogaty w różnego rodzaju bodźce zmysłowe, uczą kreatywności, kształtują osobowość, ułatwiają kontakt z drugim człowiekiem, ale również są metodą na poznanie siebie, swoich możliwości i umiejętności. Twórczość plastyczna obok mowy i pisma jest najważniejszym sposobem wyrażania naszych myśli. Rozwijanie swobodnej ekspresji artystycznej pozwala dziecku, a później bardzo często osobie dorosłej, zaspokoić własne potrzeby i dążenia. Wychowanie przez sztukę pełni również rolę kompensacyjną. Poprzez uczestniczenie dzieci i młodzieży w różnego rodzaju konkursach, przyczynia się do podniesienia poczucia własnej wartości. Pomagając w pracy nad stresem, rozwijając otwartość, ambicję i upór, niwelując kompleksy, umożliwia dziecku odniesienie sukcesu. Niejednokrotnie udowadniano, że zajęcia artystyczne w dużym stopniu wspomagają rozwój i kompensują braki w nieukształtowanej jeszcze osobowości dziecka, czy młodego człowieka. Często wypełniają lukę w sferze uczuć i emocji, a także wspomagają wyobraźnię i twórcze myślenie, pełniąc jednocześnie rolę wychowawczą, społeczną, terapeutyczną, czy reedukacyjną. Stefan Szuman twierdził, że w procesie wychowania przez sztukę tylko nieliczni zostają artystami, ale do odbioru sztuki można uwrażliwić również pozostałych odbiorców. Na szczęście pedagodzy kierujący wychowaniem przez sztukę mają duże możliwości i ogromną różnorodność w doborze programów nauczania. Mogą również sami tworzyć programy edukacyjne i wprowadzać innowacje pedagogiczne z korzyścią dla rozwoju wiedzy i umiejętności swych wychowanków. W podsumowaniu przytoczę cele edukacyjne sztuki w zakresie wartości, poglądów i postaw, jakie są realizowane na zajęciach plastyki i muzyki we współczesnej szkole:
rozbudzanie tolerancji wobec innych ludzi;
kształcenie postaw patriotycznych i społecznych;
zwrócenie uwagi na dbałość i szacunek wobec dóbr kultury i poczucia tożsamości narodowej;
przygotowanie do świadomego odbioru wytworów plastycznych i muzycznych;
udział w wystawach plastycznych, koncertach filharmonicznych, przedstawieniach artystycznych;
rozwijanie poczucia odpowiedzialności za pracę zespołową i indywidualną;
dbanie o estetykę otoczenia;
wyrabianie otwartej postawy wobec sztuki, a tym samym wobec świata.
Ufam, że nauczyciele, którym nie jest obojętny wszechstronny rozwój młodego pokolenia, doceniają nieograniczoną rolę sztuki w wychowaniu i edukacji dzieci i młodzieży.
Literatura:
1. Podstawa programowa kształcenia ogólnego z plastyki.
2. Lech D.: Wychowanie przez sztukę a współczesne szkolnictwo. Seminarium pedagogiczne – Wychowanie młodzieży w aspekcie środowiska szkolnego cz.I. CEN/ZSP, Koszalin 2005
3. Lech D.: Inspiracja historią sztuki. Propozycja do wykorzystania przy pisaniu programu innowacyjnego. Nauczycielska Edukacja, CEN Koszalin 5/2003.
4. Marciniak T.: Percepcja dzieł plastycznych przez dzieci. Sztuka dla najmłodszych. Teoria - Recepcja - Oddziaływanie. Praca zbiorowa pod redakcją Marii Tyszkowej. PWN, Warszawa 1977.
5. Read H.: Wychowanie przez sztukę. Ossolineum, Warszawa 1976.
6. Suchodolski B.: Wychowanie a sztuka w cywilizacji współczesnej. PWN Warszawa 1989.
7. Szuman S.: O sztuce i wychowaniu estetycznym. WSiP, Warszawa 1990,
