Renata Pietras-Pacynko
Doradca metodyczny wychowania przedszkolnego
WZROK
Jakie kolory lubi niemowlę? Wbrew pozorom nie pastelowe - ich po prostu jeszcze nie zauważa. Dziecko do około szóstego tygodnia życia preferuje kontrast biały - czarny. Dzieje się tak, dlatego, że zauważa ono nie tyle plamy, co linie styku tych barw. Dlatego tak ważne dla stymulowania rozwoju wzroku są czarno-białe zabawki.
Po dwóch miesiącach można dziecku podsuwać kolory jaskrawe: żółty, czerwony, zielony. Pobudzają one wyobraźnię dziecka. Trzeba jednak pamiętać, by z doborem barw nie przesadzić. Efekt przebodźcowania mamy wtedy murowany.
Dla starszego dziecka impulsami do rozwoju wzroku będzie obserwowanie poszczególnych elementów ze świata, przyglądanie się szczegółom, zwracanie uwagi na kształty i kolory. Pomocna może być też wizyta w oceanarium, zabawa bańkami mydlanymi, przeglądanie w lustrze. Warto stosować liczne zabawy: poszukiwanie różnic pomiędzy obrazkami, różnicowanie położenia figur i elementów w przestrzeni, układanie puzzli, rozwiązywanie zgadywanek wzrokowych, odgadywanie zakrytego przedmiotu, memory obrazkowe, układanie i opowiadanie historyjek obrazkowych, itp.
DOTYK
Ciepła, miła skóra mamy, czułość jej rąk, miękkość całujących ust - noworodek wszystko to odczuwa w bardzo intensywny sposób, ucząc się, co jest bezpieczne, a co nie. Jego ciało nie jest jednak jeszcze nauczone dotyku, przez dziewięć miesięcy otoczone było płynem owodniowym, a teraz ma na sobie ubranka. Jak więc wspomagać rozwój czucia?
Już od pierwszych dni życia można dziecko delikatnie głaskać, przytulać i kołysać, pobudzając przy tym jego receptory. Głaszczemy delikatnie i powoli. W miarę jak dziecko rośnie, można stosować specjalne dziecięce masaże, np. masaż Shantala.
Półroczny maluch poznaje świat głównie za pomocą dotyku. Dlatego wszelkie zabawki lądują w buzi. Dziecko w ten sposób bada ich konsystencję, wielkość i kształt. Wybierajmy więc do zabawy rzeczy bezpieczne i pozbawione małych elementów. Pozwalajmy także dziecku na pełzanie. Szczególnie stymulująca będzie zabawa na materiałach o różnych fakturach, chodzenie na boso przez tunel.
Starsze dzieci mogą bawić się masami plastycznymi, piaskiem, wodą, której temperaturę można zmieniać. Warto stosować też zabawy sensoryczne: dotykanie przedmiotu umieszczonego w pudełku pełnym kulek z gazety, korzystanie z kart lub kostek dotykowych pokrytych różnym materiałem, domino dotykowe, rozpoznawanie dotykiem przedmiotów lub segregowanie z monet, guzików i kamyków bez udziału wzroku, ubieranie po omacku, szlak wodny, itp.
SŁUCH
Pierwsze dźwięki dziecko słyszy... ciałem? Odbiera je już w 16 tygodniu ciąży. To bardzo ciekawe, ponieważ aparat słuchowy rozwija się w mózgu dopiero w okolicach 24 tygodnia. W dniu porodu zmysł ten jest już niemal doskonale rozwinięty.
Jak dbać o słuch dziecka po narodzinach? Najważniejszy jest umiar. Każdy dźwięk serwowany niemowlęciu powinien być subtelny, spokojny i cichy. Zbyt głośny może wystraszyć. Nie należy także przesadzać ze zbyt dużą liczbą dźwięków jednocześnie. Słuch doskonale rozwija głos mamy. Należy do niemowlaka mówić spokojnie, śpiewnie, opowiadać o tym, co się dzieje w domu. Można także włączać spokojną muzykę, grać na prostych instrumentach i czytać dziecięce książeczki.
Gdy malec już trochę podrośnie, można dać mu do zabawy butelki wypełnione piaskiem, wodą, kamykami, fasolą, razem z dzieckiem słuchać odgłosów przyrody - szumu wiatru, śpiewu ptaków, dźwięków padającego deszczu, szelestu liści itp. Dzięki temu uczy się odróżniania odgłosów. Ważne jest również słuchanie i opowiadanie historyjki przedstawionej za pomocą dźwięków, gestów i mimiki, poszukiwanie lokalizacji dźwięków dochodzących z otoczenia, poruszanie się bez udziału wzroku za źródłem dźwięku, naśladowanie usłyszanego dźwięku, uliczka dźwięków, itp.
WĘCH
Zaraz po słuchu, węch jest jednym z najlepiej rozwiniętych zmysłów noworodka. Już chwilę po porodzie dziecko, właśnie dzięki rozwiniętemu zmysłowi powonienia, potrafi odnaleźć samodzielnie pierś mamy.
Węchu u dziecka nie trzeba specjalnie pobudzać do rozwoju. Co więcej - jeśli kobieta karmiąca piersią używa mocno perfumowanych kosmetyków, dziecko to wyczuje i w przypadku, gdy zapach mu się nie spodoba, odsunie się od piersi.
Dlatego też wszelkie kosmetyki, również te przeznaczone do pielęgnacji niemowlęcia, powinny zawierać jak najmniej substancji perfumowanych.
By umożliwić starszemu dziecku poznawanie świata także przez węch, należy zabierać je do kuchni - aromaty przygotowanych potraw na pewno wzbudzą jego zainteresowanie, stosować zabawy na rozpoznawanie różnych przedmiotów po zapachu, np.: wąchanie i rozpoznawanie zapachu olejków, ziół i zapachowych świec, w celu zapoznania z zapachem lub utrwalania poznanych zapachów, zakładanie ziołowego ogródka i zabawa w rozpoznawanie ziół po zapachu.
SMAK
Przez pierwsze miesiące życia dziecko zna głównie smak mleka. Nieocenione pod względem rozwoju tego zmysłu jest karmienie piersią, ponieważ do pokarmu mogą przenikać niektóre substancje odpowiadające za smak danych potraw. Niemowlę karmione mlekiem modyfikowanym możliwości wcześniejszego poznania innych smaków niestety nie ma. Dlatego tak ważne jest stymulowanie tego zmysłu.
Należy pozwalać dziecku na branie zabawek do buzi, pod warunkiem, że są one czyste i bezpieczne. Natomiast pierwsze stałe pokarmy wprowadzać zawsze pojedynczo, by dziecko mogło spokojnie zapoznać się z ich smakiem i konsystencją. Jeśli maluch nie chce jeść - należy odstawić produkty i ponownie spróbować za 2-3 tygodnie.
Ważne jest rozróżnianie i nazywanie smaku owoców, warzyw, napojów, różnych potraw oraz umiejętne omawianie wrażeń smakowych i zapachowych przy spożywaniu pokarmów, pomoc dziecka w przygotowywaniu posiłków, badanie intensywności zapachu, smakowanie wody z cukrem, solą, cytryną, itp.
Dla dziecka bardzo ważny jest również RUCH i dlatego należy pobudzać ruch dziecka poprzez swobodne poruszanie się, zabawę polegającą na wspólnym czołganiu się i podskakiwaniu, a gdy dziecko podrośnie zachęcać je do uprawiania sportu.
Dlaczego zmysły są ważne?
Niemowlę rodzi się niesamodzielne. Aby funkcjonować, potrzebuje opieki dorosłych. Zmysły uczą dziecko przetrwania. Dzięki nim poznaje świat, komunikuje się. Ważne jest, by rozwój zmysłów postępował równomiernie. To zapewni odpowiedni ruch gałek ocznych, prawidłowe napięcie mięśniowe, równowagę. Zadbajmy o prawidłowe kształtowanie się mowy, myślenia logicznego i abstrakcyjnego oraz koordynacji ruchów. Jeśli jakikolwiek ze zmysłów zostanie "w tyle", dziecko może mieć problemy z integracja sensoryczną. Prowadzi to do zaburzeń emocjonalnych, społecznych i rodzinnych.
Rola zmysłów w życiu człowieka jest ogromna. Dzięki nim człowiek odbiera bodźce płynące ze świata i poprzez ich prawidłowy odbiór może prawidłowo funkcjonować, komunikować się z otoczeniem czy wyrażać swoje potrzeby. Dziecko powinno mieć okazję do: obserwowania i oglądania, poznawania i przeżywania, doświadczania, badania, wypowiadania się oraz działania i tworzenia. Dlatego warto pamiętać, że zmysły są przewodnikiem po świecie.
Przyroda jest czymś pięknym i niezwykłym, i właśnie w taki sposób należy ją ukazywać dzieciom. Można tego dokonać na drodze doświadczania i przeżywania jej w bliskim otoczeniu i przy pomocy własnych zmysłów. Taka aktywność kształtuje w umyśle malucha obraz środowiska, a poprzez zawarcie głębszych relacji dziecko-otoczenie przyrodnicze, maluch staje się elementem ekosystemu. Oznacza to, że dzięki zmysłom można nauczyć dzieci świadomego postrzegania, co ma ogromny wpływ na motywację do działania, wrażliwość, odpowiedzialność, silną wolę i aktywność poznawczą potrzebną do odpowiedzialnego postępowania wobec środowiska.
Jak wspierać rozwój zmysłów?
Po narodzeniu do mózgu dziecka dociera mnóstwo różnych bodźców - wzrokowych, dźwiękowych, słuchowych czy czuciowych. Wraz z upływem czasu dziecko zauważa coraz więcej z nich i łączy je w spójną całość. Jest to integracja sensoryczna, która następuje wraz z rozwojem dziecka.
Prawidłowe odbieranie przez mózg wrażeń zmysłowych (wzrokowych, czuciowych, słuchowych, smakowych, czuciowych) i właściwa odpowiedź na te bodźce to integracja sensoryczna. Wraz z rozwojem dziecko uczy się chodzić, a więc integracja sensoryczna następuje także na poziomie czynności zmysłowo-ruchowych. Prawidłowy rozwój mózgu dziecka odpowiada za właściwy przebieg integracji sensorycznej.
W praktyce wygląda to tak, że mózg dziecka przyjmuje, segreguje, interpretuje i integruje informacje pochodzące z narządów zmysłów z tymi, które pamięta i rejestruje nowe, aby móc właściwie reagować na otoczenie.
Dzieci rozwijają się i uczą na różne sposoby, a ich mózgi są przez cały czas aktywne. Podczas zapamiętywania używają różnych zmysłów - słuchu, węchu, smaku, dotyku, wzroku. Każde dziecko ma indywidualny styl zapamiętywania nowych informacji.
Jedne dzieci szybciej się uczą, gdy skupiają swoją uwagę na słuchaniu, inne na wzroku lub dotyku.
Warto dowiedzieć się, jaki zmysł dominuje u dziecka, aby w odpowiedni sposób zorganizować mu przestrzeń do nauki. To w skuteczny sposób wesprze rozwój dziecka.
