Porozmawiajmy o cenionych wartościach

„Wartością nazywamy trwałe przekonanie, że dany sposób postępowania lub ostateczny cel życia jest jednostkowo i społecznie bardziej atrakcyjny niż inne sposoby zachowania się i inne cele życiowe.” M. Rokeach

Kwestionariusz Wartości Rokeacha zwany również Skalą Wartości (The Rokeach Value Survey skr. RVS) to prosta, ciekawa i dobrze opracowana metoda badania systemu wartości. Milton Rokeach (1918-1988), w oparciu o szereg studiów i badań, analizie, literaturze przedmiotu a także na wywiadach z badanymi, ustalił listę kilkunastu wartości ostatecznych i instrumentalnych, które osoba badana ma uporządkować hierarchicznie. W oparciu o wybrane wartości ustalone przez Rokeacha, warto przygotować własny kwestionariusz do wypełnienia przez 15-20 minut podczas lekcji.

Dzięki skorzystaniu z takiej metody np. podczas swojej lekcji religii, może uzyskać informację nie tylko o wartościach preferowanych przez daną osobę, lecz także o tych wartości, które są dla nich mniej lub zupełnie nieatrakcyjne. Stosując inne metody np. wypisania wartości do piramidy wartości, nie dowiadujemy się o wartościach nieatrakcyjnych, gdyż są one pomijane – nie wypisywane. Po drugie kwestionariusz Rokeacha zawiera wartości mniej lub bardziej aprobowane społecznie i osobiście.

Metoda Rokeacha w miarę gromadzenia wyników w kolejnych badaniach, była wielokrotnie modyfikowana i w rezultacie powstało wiele wersji kwestionariusza nazwyanych wersjami A,B,C,D,E,F,G. Pierwsza wersja tej skali w Polsce została opublikowana w 1989 roku, a jej adaptacji na podstawie wersju E dokonał Piotr Brzozowski. W 2008 roku następnej adaptacji dokonał zespół Pracowni Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Bazę tejże adaptacji stanowiła wersja G.

 

Rokeach podzielił wartości ostateczne na wartości osobiste (dostatnie życie, poczucie dokonania, życie pełne wrażeń, bezpieczeństwo rodziny, wolność, szczęście, równowaga wewnętrzna, dojrzała miłość, przyjemność, zbawienie, poczucie własnej godności, uznanie społeczne, prawdziwa przyjaźń, mądrość) i wartości społeczne (pokój na świecie, świat piękna, równość, bezpieczeństwo narodowe). Podstawą podziału było to, czy wartość jest egocentryczna, czy też zorientowana na społeczeństwo. Natomiast wartości instrumentalne zostały przez niego sklasyfikowane na: wartości kompetencji (ambitny, o szerokich horyzontach, uzdolniony, niezależny, intelektualista, logiczny, kochający, odpowiedzialny) i wartości moralne (czysty, uprzejmy, odważny, wybaczający, pomocny, obdarzony wyobraźnią, uczciwy, posłuszny, pogodny).

W ostatniej wersji kwestionariusz ma następująca postać (w wersji polskiej w adaptacji Pracowni Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego):

Wartości ostateczne:

  1. Bezpieczeństwo narodowe
  2. Dojrzała miłość
  3. Mądrość 
  4. Piękno świata
  5. Pokój na świecie
  6. Prawdziwa przyjaźń
  7. Przyjemność życia
  8. Równość ludzi
  9. Sukcesy życiowe
  10. Szacunek dla siebie
  11. Uznanie społeczne 
  12. Wewnętrzny spokój i harmonia
  13. Wolność osobista
  14. Wygodne życie
  15. Zabezpieczenie bytu dla rodziny
  16. Zbawienie
  17. Zdrowie
  18. Życie pełne wrażeń

Wartości instrumentalne:

  1. Ambicja
  2. Czystość
  3. Gotowość kochania
  4. Grzeczność 
  5. Logiczność myślenia 
  6. Lojalność 
  7. Odpowiedzialność 
  8. Odwaga 
  9. Opanowanie 
  10. Pomysłowość 
  11. Posłuszeństwo
  12. Refleksyjność
  13. Samodzielność 
  14. Tolerancja 
  15. Uczciwość
  16. Uczynność 
  17. Wyrozumiałość 
  18. Zdolność 

Kwestionariusz opracowany na potrzeby badań uczniów w Zespole Szkół nr 1 w Koszalinie:

Standardowe testowanie:
Każda z list zawiera po 18 wartości, które uczniowie uporządkowują (odrębnie dla każdej listy) od tej, która jest dla nich najważniejsza (ranga 1) do tej, która jest najmniej ważna (ranga 18).  Pomiar wartości następuje na skali porządkowej (rangowej). Czas trwania badania jest nieograniczony, średnio zajmuje 15-20 minut. Skala Wartości Rokeacha jest narzędziem niezbędnym do ustalenia hierarchii wartości badanych grup i różnic między nimi w wartościowaniu, służy również do sprawdzenia, jakie znaczenie ma sposób wartościowania.

Skala RVS, zgodnie z założeniem jej autora, umożliwia badanie postaw, potrzeb i sądów w odniesieniu do konkretnych zachowań. Jeśli chodzi o teorię osobowości, dla kreowania postaw istotną rolę odgrywa system. Uznanie przez jednostkę czy grupę danego przekonania za najważniejsze wiąże się z traktowaniem wartości od pierwszego do dziewiątego miejsca jako wartości centralnych. Wartości te stoją najwyżej w hierarchii.  Ulokowanie wartości na dalszych pozycjach (od dziesiątej do osiemnastej) powoduje postrzeganie ich jako wartości peryferyjnych.

Metoda: 3 wartości:
Jedną z metod pracy ze skalą RVS, może być przygotowanie formularza, na którym uczniowie widzą wszystkie wartości z dwóch kategorii. Wybierają trzy według nich najważniejsze z wartości ostatecznych i trzy z wartości instrumentalnych i następnie piszą, dlaczego ta wartość jest dla nich ważna.

Kazimierz Raczyński, CEN Koszalin 05.06.2024r.