IV 2023 ORIENTACJA W PRZESTRZENI - propozycja ćwiczeń i zabaw utrwalających i kształtujących w zajęciach ruchowych i lekcji wychowania fizycznego

Małgorzata Kulik – doradca metodyczny wychowania fizycznego i edukacji dla bezpieczeństwa

Z zagadnieniem orientacji w przestrzeni uczeń spotyka się każdego dnia, gdzie umiejętności z tego zakresu wykorzystuje nie tylko w sytuacjach szkolnych czy przedszkolnych. To funkcjonowanie w sytuacjach życia codziennego i radzenie sobie np. w pracach domowych, samoobsłudze czy poruszaniu się w terenie. Rozwinięta, ukształtowana orientacja w przestrzeni to umiejętności, które pozwalają dziecku dobrze orientować się w przestrzeni i swobodnie rozmawiać o tym, co się wokół niego znajduje, dzieje. Jest też jednym z warunków dobrego funkcjonowania w otaczającej rzeczywistości. Orientacja przestrzenna rozpoczyna się od kształtowania schematu własnego ciała - — to jestem ja, tak wyglądam, mam swoje imię, wiem jak nazywają się części mojego ciała. Kolejnym krokiem jest zdolność do różnicowania i określania kierunków, położenia przedmiotów względem drugiej osoby, przedmiotu oraz kierunków i położenia w stosunku do swego ciała. Dziecko poznaje przestrzeń poprzez obserwacje, odczuwanie zmysłami, własny ruch, i nazywając słowami własne doświadczenia. Poniżej przedstawiam kilka propozycji ćwiczeń i zabaw, które możemy wykorzystywać w zajęciach ruchowych, których głównym założeniem jest wspomaganie kształtowania orientacji w przestrzeni.

Przykłady ćwiczeń i zabaw ruchowych dla dzieci opartych na orientacji w przestrzeni:

1) kształtowanie schematu własnego ciała

Nazywanie części swojego ciała, rysowanie człowieka, odczytywanie komunikatów mimicznych (zabawy z lusterkiem), pantomima (zagadki ruchowe).

Dziecko pokazuje i nazywa poszczególne części ciała, dotyka ich, porusza wskazaną częścią ciała np. „poruszam głową, poruszam oczami, poruszam buzią…”
Uczniowie witają się poszczególnymi częściami ciała zgodnie z poleceniami nauczyciela, np. „podajcie sobie prawe ręce, dotknijcie się lewymi kolanami, poklepcie się po lewym ramieniu”;
Witamy się: dzielimy uczestników na 2 grupy, które tworzą 2 koła: wewnętrzne i zewnętrzne, tak aby każdy miał parę w drugim kole. Prowadzący wydaje polecenie, po którym członkowie wewnętrznego koła robią jeden krok w lewo, aby stanąć przed kolejna osobą.:) Polecenia prowadzącego: witamy się jak… np. podając prawe dłonie, skinieniem głowy, dotykając lewymi stopami itp.
Zabawa ruchowa do tekstów piosenek kształtujących orientację przestrzenną, np. “Do przodu prawą rękę daj… https://youtu.be/KeKgAM3oUVc (2023-06-27)
W siadzie skrzyżnym dzieci siadają naprzeciwko w parach lub w kole. Na polecenie nauczyciela lub dziecka z pary, wyznaczonego ucznia wykonują czynności: wysuń ręce do przodu, przesuń ręce do tyłu, unieś ręce do góry, skieruj ręce na dół, unieś ręce wysoko, nisko;
Orientacja w schemacie ciała. Dziecko maszeruje w rytm muzyki. Na sygnał umówiony z nauczycielem – np. dźwięk gwizdka wykonuje obrót dookoła własnej osi w lewą stronę i maszeruje dalej a na sygnał – podwójny dziek. gwizdka - wykonuje obrót dookoła własnej osi w prawą stronę. Dziecko wykonuje obroty według sygnałów nauczyciela aż do zakończenia muzyki.

2) różnicowanie i określanie kierunków w przestrzeni z własnego punktu widzenia

Układanie przedmiotów (np. kartek, woreczków, piłek ) np. przed sobą – z tyłu, za sobą, po prawej – po lewej, rzucanie piłki do góry, rzucanie w dół; rzut woreczkiem przed siebie, rzut woreczkiem za siebie;
Co jest po prawej, co po lewej stronie;
Chodzenie „pod dyktando” (np. 2 kroki w prawo, 3 do przodu, 2 do tyłu, 5 kroków w lewo; potem dziecko dyktuje, a dorosły chodzi);
Zabawa ruchowa z piłką. Uczeń wykonuje polecenia np.: stań za piłką, stań przed piłką, stań obok piłki, podnieś piłkę do góry, postaw piłkę na podłodze, podnieś piłkę z podłogi, rzuć piłkę do mnie;

Zabawa ruchowa „Ustaw się”. Uczniowie wykonują polecenia np.: na środku dywanu stanie Ola, obok Oli stanie Ania, za Anią stanie Jurek, z prawej strony Jurka stanie Mateusz, przed Mateuszem stanie Iza;
Zabawa ruchowa – nauczyciel wydaje polecenia: połóż prawą rękę na głowie, połóż prawą rękę na kolanie, połóż lewą rękę na biodrze, połóż lewą rękę na brzuchu;
Zabawa ruchowa. Dzieci biegają po klasie. Na sygnał nauczyciela, ustawiają się i wykonują zadania wg jego instrukcji, np. stańcie obok okna, przykucnijcie pod ławką, zatrzymajcie się przed tablicą;
Kreślenie figur w przestrzeni. Nauczyciel staje obok dziecka (co ważne – nie naprzeciw niego) i rysuje w powietrzu koło, mówiąc do dziecka: Rysuję w powietrzu koło zaczynając w lewą stronę. Następnie nauczyciel mówi: Rysuję w powietrzu koło zaczynając w prawą stronę. Po opanowaniu przez dziecko tej umiejętności nauczyciel może rysować w powietrzu np. kwadrat mówiąc: rysuję kwadrat zaczynając od jego podstawy a następnie kreślę jego prawy bok, górny i lewy bok;
Prawa i lewa – odmiana dzień i noc. Uczestnicy ustawieni w dwu rzędach bokiem do siebie. Prowadzący wydaje polecenie prawe ramię - co oznacza, że gonią uczestnicy, którzy maja współćwiczącego po swojej prawej stronie.

3) różnicowanie i określanie kierunków w przestrzeni z punktu widzenia drugiej osoby oraz względem innych przedmiotów

Orientacja w schemacie ciała. Dziecko maszeruje w rytm muzyki. Na sygnał umówiony z nauczycielem – np. dźwięk gwizdka wykonuje obrót dookoła własnej osi w lewą stronę i maszeruje dalej a na sygnał – podwójny dźwięk gwizdka - wykonuje obrót dookoła własnej osi w prawą stronę. Dziecko wykonuje obroty według sygnałów nauczyciela aż do zakończenia muzyki;
Ludzie do ludzi: prowadzący pozostaje w kole. Wszyscy uczestnicy dotykają prowadzącego. Po wykonaniu wskazanej czynności wracają uczestnicy do środka. Ostatnia osoba wykonuje dodatkowe zadanie np.: śpiewa, podskakuje. Może to być również ćwiczenie demonstrowane we wcześniejszych zabawach. Polecenia to np.: przywitaj się z 5 osobami, zrób obrót o 360’; dotknij dwu ścian ; usiać na trzech różnych krzesłach. Prowadzący za którymś razem po wydaniu polecenia, zmienia miejsce ustawienia. Uczniowie musza wykonać polecenie i odnaleźć prowadzącego;
Ludzie do ludzi - w parach. Wszyscy uczestnicy zabawy dobierają się w pary, jedna osoba musi zostać bez dwójki. Osoba bez pary wydaje polecenia np. "ręce do rąk" - uczestnicy w parach dotykają się rękami itd., "stopy do stóp", "głowy do głów" - uczestnicy w parach wykonują wszystkie te polecenia. Tylko na hasło "ludzie do ludzi" należy szybko znaleźć sobie innego partnera. Osoba bez pary korzysta z okazji, by złapać kogoś do dwójki, a osoba która zostanie sama wydaje teraz polecenia. Może ona wymyślać inne hasła np. "kciuk do nosa", "plecy do pleców" itd.
Atomy: uczestnicy chodzą po sali bez celu w rytm muzyki. Na dany sygnał tworzą grupy. Grupy liczą tyle osób ile zawoła prowadzący. Prowadzący podaje polecenie w jaki sposób maja się połączyć np. dotykając dłońmi, dotykając stopami, dotykając prawymi dłońmi;
Pociąg i wagoniki: ustawienie w trójkach;
Indiańskie znaki. Ćwiczący ustawieni w kole. Każdy po kolei mówiąc swoje imię dotyka przy tym jakąś część ciała, nazywając ją. Wszyscy powtarzając razem imieniem przedstawiającego się, dotykają wskazanej część ciała. Np. Ania i prawa ręką dotyka głowy; Tomek i dłońmi dotyka kolan;
Ruchome lustro. Uczestnicy ustawieni w rozsypce przodem do prowadzącego. Prowadzący porusza się np. krokiem odstawno - dostawnym sygnalizując w która stronę np. w prawo, lewo, przód, tył. Uczestnicy starają się poruszać naśladując prowadzącego;
Ruchome lustro - wersja. Ustawienie i zasady jak w ćwiczeniu wyżej. Prowadzący wprowadza dodatkowy przybór np. piłka, która uczestnicy kozłują lub prowadza nogą;
Porozumiewanie się z innymi za pomocą gestów i mimiki (opowiadania ruchowe, ilustrowanie gestami wierszy, opowiadań i piosenek).

Bibliografia:

Franczyk A., Krajewska K. (2009): Zabawy i ćwiczenia na cały rok. Propozycje do pracy z dziećmi młodszymi o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Wydawnictwo Impuls, Kraków.
Gruszczyk-Kolczyńska E., Zielińska E. (1997): Dziecięca matematyka. Edukacja matematyczna dzieci w domu, przedszkolu i szkole, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Skorek E. red. (2012): Terapia pedagogiczna, Wydawnictwo Impuls, Kraków.