Małgorzata Kulik – doradca metodyczny wychowania fizycznego i edukacji dla bezpieczeństwa
Diagnoza sprawności fizycznej i motorycznej wpisana jest w treści wychowania fizycznego. Dzisiejsze spojrzenie na wychowanie fizyczne i oczekiwania wymagają przygotowania ucznia do całożyciowej aktywności fizycznej i troski o zdrowie. To również przygotowanie do dokonywania świadomych i korzystnych dla indywidualnych możliwości i potrzeb form aktywności, które mają wspomagać przygotowanie do pełnienia w przyszłości ról życiowych i zawodowych. Należy zwrócić szczególna uwagę na treści podstawy programowej zawarte w obszarze Rozwój fizyczny i sprawność fizyczna. W tym właśnie bloku zawarte są treści związane z diagnozowaniem i interpretowaniem rozwoju fizycznego i sprawności fizycznej. Podkreśla się tutaj rolę diagnozy jako pomoc we wskazaniu mocnych i słabych stron sprawności ucznia w kontekście zagadnień związanych z jego zdrowiem. Zwraca się uwagę, iż ma ona służyć tylko i wyłącznie diagnozowaniu a nie ocenianiu. Wczytując się w poszczególne zapisy podstawy programowej należy spojrzeć na nią z perspektywy wszystkich etapów edukacyjnych. Analizując, widzimy spiralność przenikających się treści w zakresie diagnozowania sprawności fizycznej. Na każdym etapie widoczny jest wydźwięk przygotowania ucznia do świadomej dbałości o własne zdrowie w perspektywie teraźniejszości i przyszłości. Analizując szczegółowe zapisy treści podstawy programowej na kolejne etapy edukacyjne widać konkretne zapisy np.: SP IV klasa – uczeń: dokonuje pomiarów wysokości i masy ciała oraz z pomocą nauczyciela interpretuje wyniki; mierzy tętno przed i po wysiłku oraz z pomocą nauczyciela interpretuje wyniki; wykonuje próbę siły mięśni brzucha oraz gibkości kręgosłupa; w SP w klasach V-VI uczeń: wykonuje próby sprawnościowe pozwalające ocenić wytrzymałość tlenową, siłę i gibkość oraz z pomocą nauczyciela interpretuje uzyskane wyniki; demonstruje ćwiczenia wzmacniające mięśnie posturalne i ćwiczenia gibkościowe, indywidualne i z partnerem; demonstruje ćwiczenia rozwijające zdolności koordynacyjne wykonywane indywidualnie i z partnerem. W SP VII-VIII uczeń: dokonuje pomiarów wysokości i masy ciała oraz samodzielnie interpretuje wyniki; wykonuje wybrane próby kondycyjnych i koordynacyjnych zdolności motorycznych; ocenia i interpretuje poziom własnej sprawności fizycznej; W szkole ponadpodstawowej czytelny jest zapis, gdzie uczeń: dokonuje samooceny sprawności fizycznej na tle indywidualnych potrzeb i norm zdrowotnych dla kategorii wiekowej; dobiera sposoby kształtowania sprawności fizycznej w zależności od zainteresowań i charakteru pracy zawodowej; ocenia reakcje własnego organizmu na wysiłek fizyczny o różnej intensywności; wylicza oraz interpretuje wskaźnik masy ciała (BMI) na tle indywidualnych potrzeb i norm zdrowotnych dla kategorii wiekowej. Jak widzimy z zapisów, diagnoza i wnioskowanie ma nieść funkcję informacyjną, motywującą a nie podlegać ocenie. Wzmocnieniem tego przekazu są zapisy w rozporządzeniu MEN o ocenianiu, gdzie przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego należy przede wszystkim brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć, a także systematyczność udziału ucznia w zajęciach oraz aktywność ucznia w działaniach podejmowanych przez szkołę na rzecz kultury fizycznej. W zapisie podstawy oraz w zaleceniach nie znajdą Państwo gotowej propozycji testu. Musimy dokonać wyboru z uwzględnieniem warunków, możliwości oraz poziomu edukacyjnego. Dokonując wyboru sposobu diagnozowania konieczne jest również znalezienie sposobu obiektywnego pomiaru i oceny aktualnego stanu sprawności fizycznej jednostki, czy też całej populacji. Określając sposoby i metody pomiaru należy również brać pod uwagę łatwość ich wykonania, przeprowadzenia i późniejszej analizy wyników. Testy zbyt skomplikowane, niezrozumiała punktacja i czasochłonność zniechęca nie tylko uczniów, ale i samych nauczycieli. Duża liczba istniejących testów, metod pomiaru poszczególnych zdolności motorycznych daje możliwość wykorzystania nawet fragmentów z dostosowaniem do potrzeb i możliwości testującego. Oprócz uniwersalnych i od dawna uznanych testów i prób istnieje duża liczba testów bardziej specjalistycznych. Praktycznie każda dyscyplina sportowa dopracowała się swoich własnych metod pomiaru. Wybrany test lub próby testowe powinny mierzyć wszystkie dające się wyróżnić zdolności motoryczne, opierać się na zadaniach ruchowych budowanych na prostych i naturalnych ruchach, wykazywać łatwość pomiaru, bez użycia specjalistycznego sprzętu, drogich urządzeń oraz z możliwością skonstruowania samemu, dawać możliwość szybkiej i łatwej analizy wyników, co pozwala na wyciągnięcie odpowiednich wniosków nie tylko przez nauczycieli, ale również i samych uczniów, oraz ich rodziców, uzyskane wyniki mają służyć nie tylko ocenianiu sprawności, lecz przede wszystkim porównaniu osiągnięć ucznia z populacją rówieśników. Prowadzącemu dają szerszy obraz całej grupy czy nawet rocznika. Wskazują na mocne i słabe strony. Obrazują ewaluacje wcześniejszych metod, form pracy z grupą. Dokonując analizy wyników musimy pamiętać, że wyniki zależą w dużej mierze od czynników genetycznych i ściśle wiążą się z cechami budowy ciała. Ważne są również tzw. czynniki zmienne, do których zaliczyć możemy: motywację i zaangażowanie, zmęczenie, stan zdrowia, stopień wytrenowania. W tym miejscu polecam Państwu pozycję pt.: „Sprawność fizyczna ogólna. Testy” autorstwa Jerzego Telegi, gdzie wydawcą jest ZYSK I S-KA Poznań 2004. Znajdą tu Państwo zbiór testów, które poklasyfikowane są według schematu: miejsce wykonania testu, wykaz sprzętu niezbędnego do realizacji prób, sposób wykonania poszczególnych prób oraz całego testu, ocena prób i całego testu. Większość testów zilustrowano rysunkami, które mają usprawnić organizację ćwiczeń (wyznaczenia strefy, rozstawienie przyborów, przyrządów itd.). O podobnej zawartości polecam również Państwu stronę Testy sprawnościowe (testy-sprawnosci-fizycznej.blogspot.com). Obok diagnozowania zdolności motorycznych powinniśmy zwracać uwagę na diagnozę parametrów, które maja znaczący pływ na poziom sprawności i są pomocne przy określają pozom zdrowia. Dlatego też proponuje wykorzystać kalkulatory dietetyczne BMI, WHR, AMR, BMR, TER, które dostępne są na stronie Kalkulatory dietetyczne: BMI, WHR, AMR, BMR, TER (wygodnadieta.pl). Przy realizacji treści programowych związanych z rozwojem fizycznym i sprawnością fizyczną pomocna nam będzie TIK. Wykorzystując ogólnie dostępne aplikacje, które będą wspierały kształtowanie poszczególnych zdolności motorycznych oraz ich diagnozowanie spełniamy kolejny wymóg podstawy programowej. W tym miejscu przywołam materiał dostępny w: eduFOCUS-Zeszyt-metodyczny-nr-3-w-roku-szkolnym-2019-20-nr-3-edufocus-maj-pdf_5eb86383a8249.pdf lub XII 2019 Technologie informacyjno - komunikacyjne w wychowaniu fizycznym | CEN Koszalin. Wykorzystanie TIK będzie również pomocne przy planowaniu przez samego ucznia aktywności fizycznej, wybieraniu planów treningowych a tym samym wdrażaniu do całożyciowej aktywności fizycznej.
