Renata Pietras-Pacynko
Doradca metodyczny wychowania przedszkolnego
I. Organizacja zabaw ruchowych
1. Przygotowanie zabawy
Nauczyciel powinien:
Wielką pomocą w organizacji zabawy będzie wdrażanie dzieci do szybkiego ustawiania się, odnajdywania swojego miejsca, zachowania kolejności i porządku przy rozdawaniu i zbieraniu przyborów.
2. Poznawanie prawideł i przepisów
Wszelkie przepisy oraz prawidła należy formułować jasno i zrozumiale. Mają one wyrabiać wolę, szybką reakcję na sygnały, karność, umiejętność współdziałania w zespole.
3. Przybory
Do prowadzenia zabawy potrzebne są różne przybory. Używanie ich ułatwia organizację zabawy, zwiększa zainteresowanie, pobudza wyobraźnię i aktywność dzieci.
4. Używanie sygnałów
Zorganizowana zabawa zespołowa wymaga przestrzegania pewnych warunków: zbierania grupy, ustawienia, jednoczesnego biegu lub zahamowania ruchu. Posługujemy się wtedy podawaniem sygnałów lub haseł. Mogą to być sygnały słuchowe jak klaśnięcie, uderzenie w bębenek, gwizdek lub wzrokowe – podniesienie ręki, kolorowego znaku, chorągiewki.
5. Zakończenie zabawy
Zakończenie zabawy jest równie ważne pod względem wychowawczym. Obejmuje ono, między innymi, omówienie przebiegu zabawy (jeśli zachodziły sytuacje, na które trzeba zwrócić uwagę) oraz zebranie, uporządkowanie i sprzątnięcie używanych w zabawie przyborów.
Zabawy orientacyjno – porządkowe
Zabawy orientacyjno – porządkowe mają charakter wychowawczy, wyrabiają umiejętności potrzebne do zorganizowania zajęć w grupie, uczą porządku, dyscypliny, podporządkowania się przepisom. Ćwiczą również cechy indywidualne: spostrzegawczość, orientację, szybką reakcję na różnego rodzaju bodźce: słuchowe (głos, instrumenty perkusyjne) i wzrokowe (ruchy rak, kolory szarf, chorągiewek). Ponadto wyrabiają orientacje w przestrzeni, uczą zachowania się i poruszania w grupie, w różnych codziennych okolicznościach – wyszukiwania i zapamiętywania wyznaczonych miejsc, pojedynczo i w zespołach, chodu i biegu bez potrącania, omijania przeszkód, umiejętności oceny kierunku i odległości.
Zabawy te dają możliwości nauczenia dzieci różnorodnych ustawień: w gromadce, w rozsypce, w szeregu, w rzędzie, w parach (z chwytem i bez chwytu rąk), w kole i na wyznaczonych liniach.
W grupach dzieci starszych stopniowo wprowadzamy, w zabawach orientacyjno – porządkowych, elementy współzawodnictwa, zwiększamy liczbę sygnałów w tej samej zabawie oraz dążymy do skrócenia czasu reakcji na sygnał.
Pod względem ruchowym zabawy te ćwiczą przede wszystkim chód i bieg.
Zabawy i ćwiczenia z elementami równowagi
Przez zabawy i ćwiczenia równowagi oddziałujemy silnie na doskonalenie koordynacji nerwowo – ruchowej.
Młodszym dzieciom (3-latkom) dajemy tylko takie ćwiczenia równowagi, które pomagają w jej zachowaniu przy ruchach spotykanych w życiu codziennym, zwłaszcza w chodzie, który utrudniamy przez zwężenie powierzchni, przez przekraczanie płaskich przedmiotów, wreszcie wymijanie czy przenoszenie przedmiotów po wyznaczonej drodze.
W grupie 4-latków przechodzimy stopniowo do chodu na nieznacznej wysokości, do wykonywania łatwych ruchów równoważnych, stania na jednej nodze, które następnie można utrudnić przez dodatkowe ruchy i z przyborem i bez przyboru, np. odwracanie głowy, zamykanie oczu, prace ramion, przekładanie woreczka pod kolanem itp.
Większość dzieci 5-letnich wykonuje swobodnie chód po ławeczce lub innych naturalnych przyrządach np. krawężniku, pochylni. Dlatego ćwiczenia te można utrudniać dodatkowymi zadaniami, np. idąc po ławce przełożyć woreczek z jednej strony, na drugą, przenieść klocek , piłkę na wyciągniętej dłoni itp. Można również od dzieci 5-letnich wymagać utrzymania równowagi po intensywnym ruchu.
Dzieciom 6-letnim utrudniamy chód po ławeczce wymagając przekraczania przeszkód, przechodzenia w pochyleniu pod linką, na czworakach, podskokami. Wprowadzamy również próby przejścia po listwie odwróconej ławeczki.
Zabawy na czworakach
Zabawy na czworakach w okresie przedszkolnym maja dla dzieci szczególne znaczenie. Czworakowanie wpływa na prawidłowość kształtowania się naturalnych krzywizn kręgosłupa, głównie odcinka lędźwiowego. Dzięki pracy dużych grup mięśniowych tułowia chodu na czworakach jest zabiegiem poprawiającym postawę.
W grupach dzieci młodszych należy stosować chody na czworakach jako dowolne naśladowanie piesków, kotków, swobodne poruszanie się na czworakach w kierunku na wprost, ze zmianą kierunku i z omijaniem przeszkód, z przejściem pod przeszkodami rozstawionymi w linii prostej i w slalomie.
W grupach dzieci starszych, prowadzimy ćwiczenia na czworakach zarówno w formie zabawowej, jak i zadaniowej, utrudniając je przez wydłużenie chodu, korzystanie z różnorodnych przyborów i przyrządów, wymijanie się, chód na dwóch rękach i jednej nodze. Ćwiczymy nadal skoki zajęcze i żabie, a po dobrym opanowaniu chodu na czworakach wprowadzamy zabawy z pościgiem, a także wyścigi, stosując współzawodnictwo indywidualne i zespołowe.
Zabawy bieżne
Bieg ćwiczy szybkość, zręczność, wytrzymałość, pobudza czynność serca i płuc oraz przemianę materii.
Szczególne znaczenie mają zabawy bieżne w okresie chłodnych dni, gdyż najskuteczniej i najszybciej rozgrzewają dzieci.
Wśród zabaw bieżnych możemy wyodrębnić różne ich rodzaje:
Zabawy i ćwiczenia z elementami rzutu, celowania i toczenia
Zabawy te rozwijają przede wszystkim mięśnie obręczy barkowej, ale również i mięśnie tułowia. Głównym ich zadaniem jest wyrobienie celności, siły, zręczności oraz pewności rzutów i chwytów. Kształcą one także zdolność oceny kierunku i odległości, przyczyniają się do doskonalenia koordynacji nerwowo – ruchowej oka i ręki.
Z dziećmi 3 i 4-letnimi prowadzimy ćwiczenia łatwe, zaczynając od rzutów lekkimi woreczkami lub tez stosując przybory naturalne (np. kasztany). Będą to rzuty przed siebie lewą i prawą ręką, rzuty w górę, do obręczy zawieszonej na wysokości oczu dzieci, do kosza stojącego w odległości trzech, czterech kroków. Po opanowaniu rzutów woreczkami wprowadzamy do ćwiczeń toczenie dużej piłki, początkowo w różnych kierunkach, a później w określonym kierunku. Ćwiczymy też łatwe formy chwytów w miejscu.
Z 5-latkami prowadzimy ćwiczenia i zabawy z elementami rzutu, chwytu, a także celowania dużą piłką. W rzutach woreczkami wydłużamy odległość rzutu, w rzutach do celu zmniejszamy cel, do którego rzucamy i ustawiamy go nieco wyżej. Oprócz woreczków i dużych piłek dajemy 5-latkom piłki średniej wielkości i małe, a także obręcze do toczenia.
6-latkom stawiamy już nieco większe wymagania w zakresie umiejętności w rzucaniu, chwytaniu i celowaniu. Rzuty i chwyty piłki utrudniamy przez dodatkowe ruchy, jak klaskanie, obroty, odbijanie piłki o ścianę, o ziemię, młynki, rzuty pod kolanem itp.
Zabawy i ćwiczenia z elementami wstępowania na przyrządy, zstępowania oraz wspinania się
Tego rodzaju zabawy i ćwiczenia mają duży wpływ na mięśnie całego ciała, szczególnie zaś na wzmocnienie pasa barkowego, mięśni tułowia i siły ramion.
W przedszkolu właściwą formą tych ćwiczeń jest wspinanie za pomocą rąk i nóg. Winno ono mieć charakter swobodnego pokonywania przeszkód, którymi mogą być: ławki gimnastyczne, krzesełka, drabinki, schody, obramowania piaskownicy, kłody drzew, pagórkowate wzniesienia, skarpy itp.
Ćwiczenia na przyrządach należy prowadzić w małych zespołach i asekurować dzieci chroniąc je przed wypadkiem.
Z młodszymi dziećmi przeprowadzamy tych ćwiczeń niedużo i stosujemy tylko niskie przeszkody. W grupach starszych stopniowo dążymy do swobodnego poruszania się do połowy, a później na całej wysokości przyrządów. Wprowadzamy również wspinanie i wstępowanie na przyrządy pionowe i skośne, przechodzenie przez otwory oraz próby przesuwania się w bok i zatrzymywani się na przyrządzie w celu wykonania określonego zadania.
Zabawy z elementami skoku i podskoku
Zabawy z elementem skoku i podskoku są podobne do zabaw bieżnych ze względu na wpływ, jaki wywierają na organizm. Angażują do pracy duże grupy mięśniowe, głównie mięśnie i stawy kończyn dolnych, pobudzają także do silnego działania serce i płuca, przyspieszają krążenie i powodują żywszą przemianę materii.
Obejmują podskoki, przeskoki przez niskie przeszkody, skok w dal i wzwyż oraz zeskoki z wysokości. Wyrabiają elastyczność, miękkość odbicia i doskoku, zręczność, wytrzymałość, a także odwagę, zwłaszcza w pokonywaniu przeszkód terenowych.
W grupie dzieci młodszych stosujemy najłatwiejszą formę: podskoki obunóż w miejscu, następnie z posuwaniem się ku przodowi, w bok, w tył, jak również przeskakiwanie płaskich przedmiotów (linki, liny, woreczki).
Dzieci w grupie średniej są silniejsze, mają lepszą koordynację ruchów, dlatego oprócz podskoków dajemy ćwiczenia skoku w dal i wzwyż oraz zeskoku z niewielkiej wysokości do przysiadu podpartego.
W grupie dzieci starszych zwiększamy wymagania w zakresie siły, odległości, wysokości i dokładności skoków, stosując już wszystkie formy z użyciem przyrządów i przyborów, jak również z wykorzystaniem naturalnego terenu na spacerach.
Zabawy w elementami skoku i podskoku należy prowadzić krótko i przeplatać momentami wypoczynku.
II. Ćwiczenia poranne
Głównym zadaniem ćwiczeń porannych jest zorganizowanie i zdyscyplinowanie grupy, przejście w sposób uporządkowany ze swobodnej dowolnej zabawy do czynności i zabaw grupowych, ożywienie i wytworzenie miłego, pogodnego, radosnego nastroju, wyrobienie umiejętności sprawnego i estetycznego poruszania się, pobudzenie układu krwionośnego i oddechowego do intensywniejszego działania. Ponadto celem tych ćwiczeń jest kształtowanie poprawnej postawy dziecka oraz hartowanie.
Ćwiczenia poranne przeprowadza się z dziećmi przed śniadaniem. Czas trwania ćwiczeń jest krótki, wynosi około 5 minut, zależnie od sytuacji, nastroju dzieci.
Ramowy układ ćwiczeń porannych przedstawia się następująco:
III. Ćwiczenia gimnastyczne
Zajęcia takie prowadzimy dwa razy w tygodniu. W grupach młodszych czas trwania zajęć to 15 minut; w grupach starszych: 25 – 30 minut. Zadaniem tych zajęć jest:
- dostarczenie ustrojowi bodźca rozwojowego,
- czuwanie nad harmonijnym rozwojem ciała i korygowanie dysproporcji rozwojowych,
- wyrabianie poprawności ruchów,
- rozwijanie naturalnych czynności ruchowych.
1. Zasady układania zestawów ćwiczeń i zabaw.
Układy ćwiczeń trzeba starannie przemyśleć i przygotować, biorąc pod uwagę podane niżej zasady.
Część wstępna:
Część główna:
Ćwiczenia gimnastyczne prowadzimy:
- w formie zabawowo – naśladowczej, która polega na tym, że dziecko dzięki bogatej wyobraźni ilustruje i naśladuje ruchem czynności ludzi dorosłych, sposoby poruszania się i zachowania zwierząt, ptaków, funkcjonowanie maszyn, zabawek itp.
- w formie zadaniowej, zwanej też metodą bezpośredniej celowości ruchu. Jak sama nazwa sugeruje, polega ona na stawianiu dziecku określonych zadań ruchowych do wykonania. Prowadząc ćwiczenia w tej formie często używamy przyborów, których znacznie jest bardzo duże: wprowadzają zainteresowanie, ożywienie i zmuszają dziecko do dokładnego wykonania zadań.
Literatura
Kazimiera Wlaźnik, Wychowanie fizyczne w przedszkolu, Warszawa, wydawnictwo WSiP