Małgorzata Pietruk
doradca metodyczny wychowania przedszkolnego
malgorzatapietruk@cen.edu.pl
Przedszkolak uczy się żyć w grupie
Człowiek to istota społeczna: współpraca z innymi ludźmi jest niezbędna, by mógł prawidłowo funkcjonować w rodzinie, wśród przyjaciół, wreszcie w społeczeństwie. Zasad tego współżycia dziecko uczy się już od najmłodszych lat, najpierw w otoczeniu najbliższych, potem wśród obcych ludzi. Jednak dopiero kontakt z większą grupą rówieśników w przedszkolu wystawia na poważną próbę umiejętności adaptacji i współpracy.
Nauce kontaktów społecznych sprzyjają stosowane w przedszkolach piosenki i zabawy na powitanie, np. powtarzane codziennie: „Witaj Olu! Wszyscy się cieszymy, wszyscy Cię lubimy...” czy różne zabawy integracyjne, np. „Ojciec Wirgiliusz”, gra, w której dzieci, trzymając się za ręce, mówią swoim sąsiadom z lewej i z prawej strony miłe słowa. Inny przykład takiej zabawy to turlanie piłki – dzieci siedzą w kręgu i mówią, za co lubi się osobę, do której podaje się piłkę, np. „Piłka do Pawła, bo lubimy razem układać klocki”, „Do Ani, bo razem bawimy się lalkami”. Takie zabawy powinny poprzedzić zajęcia, podczas których nauczyciel tłumaczy, na czym polegają różnice międzyludzkie – jedne dzieci dobrze kopią piłkę, inne ładnie rysują, jeszcze inne chętnie pomagają, mają ciekawe pomysły.
Dzieci podczas zabaw zaczynają naśladować zachowania rówieśników, rozwijają mowę, zdobywają nowe informacje – dzielą się nimi z innymi, ćwiczą wiele umiejętności i sprawności. Chcąc uczestniczyć we wspólnych grach, powoli zaczynają kontrolować swe zachowanie, tak by inne dzieci chciały spędzać z nimi czas. Relacje z rówieśnikami są odmienne od kontaktów w rodzinie, gdzie dzieci są zależne od rodziców, którzy o wszystkim decydują. Akceptacja ze strony obcych kolegów zależy tylko od samego dziecka, jego zachowania. Dzieci uczą się współdziałania, współpracy, rozwiązywania konfliktów. Powoli zaczynają czuć się członkami grupy. Ponadto, porównując się z innymi, zaczynają uświadamiać sobie podobieństwa i różnice między sobą a innymi, a co za tym idzie – kształtują obraz własnej osoby, samoocenę oraz poczucie własnej wartości, czyli podstawowe mechanizmy regulacyjne osobowości. Na tym etapie ważna jest rola nauczycieli wychowania przedszkolnego – to oni wskazują dzieciom ich dobre i nieco słabsze strony, a także uczą, że ludzie różnią się między sobą.
Dzień w przedszkolu jest przeplatany słuchaniem bajek i opowiadań, o których potem prowadzi się rozmowę: zazwyczaj w bajkowym świecie dobro zwycięża, a zło zostaje ukarane. Dzieci dzielą się umiejętnościami oraz doświadczeniami wyniesionymi z domów, wspólnie uczestniczą w przedszkolnych obowiązkach. Po wielu tego typu zabawach i zajęciach, gdy przedszkolaki mają już pięć–sześć lat (i rozumieją, że „podobne” to nie znaczy „takie same”), można sformułować ogólne twierdzenie, że żaden człowiek nie jest ani lepszy, ani gorszy od innych.
Dziecko kończące edukację przedszkolną:
Zabawy z innymi dziećmi zaowocują nowymi znajomościami, zarówno z rówieśnikami, jak i ich rodzicami. Aby tak się stało, maluch musi pracować nad sobą, dzięki czemu coraz lepiej poznaje własne możliwości, odkrywa swoje dobre i słabsze strony. Jak dzieci to robią? W zabawach wcielają się w różne role społeczne, utrwalają, zapamiętują sposoby ich odgrywania, poznają obowiązki i oczekiwania kierowane wobec tych ról. Co ciekawe, dzieci w tym czasie przyjmują na siebie tego rodzaju role społeczne, które odpowiadają ich potrzebom, oczekiwaniom i zdolnościom. Na przykład maluch, który ma niezaspokojoną potrzebę dominacji, przyjmuje rolę dowódcy, dyrektora, czasem lekarza, w zabawach w rodzinę – wciela się w ojca, dziadka itp. Dzieci, które mają potrzeby opiekowania się, potrzeby afiliacyjne, stają się w zabawach lekarzami, pielęgniarkami, nauczycielkami.
Zabawy pełnią także funkcję terapeutyczną – dzieci nieśmiałe, z nie do końca zaspokojoną potrzebą akceptacji, bezpieczeństwa, same chcą odgrywać role osób młodszych, chorych, zagubionych – wcielanie się w tego typu postaci jest dla dziecka z jednej strony terapią, z drugiej – kompensacją psychicznych braków. Zastanawiając się nad społeczną rolą zabaw, warto zwrócić także uwagę na czynności samoobsługowe i porządkowe – trening przedszkolny uczy dzieci obowiązkowości, porządku. Ład panujący w sali przedszkolnej sprzyja kształtowaniu bezpieczeństwa i osobowości dziecka.
Przykłady zabaw integracyjnych dla dzieci przedszkolnych
Ustawiamy krzesła w kole, siedzeniami na zewnątrz. Niech będzie ich o jedno mniej, niż uczestników zabawy. Zasady są proste - dopóki gra muzyka, uczestnicy zabawy krążą tanecznym krokiem dookoła krzeseł. Gdy muzyka umilknie - mają za zadanie jak najszybciej znaleźć wolne krzesło i usiąść na nim. Na jednym krześle może siedzieć tylko jedno dziecko. Uczestnik, który nie zdąży zająć żadnego miejsca, odpada z gry i w kolejnej rundzie włącza oraz wyłącza muzykę.
Do zabawy potrzebne są karteczki z podobiznami różnych zwierzątek. Każde dziecko losuje swoje zwierzątko i nie mówi głośno, czym ono jest. Na dany znak wszystkie dzieci rozbiegają się po sali i zaczynają udawać to, co wylosowały. Zwierzątka danego gatunku mają za zadanie odnaleźć się i zebrać w stado. Wygrywa ta grupa, która współpracuje i zrobi to najszybciej!
Siedzimy w kole, na krzesłach lub dywanie. Wybieramy osobę, od której zaczynamy zabawę zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Ta osoba wstaje i mówi o sobie jedną rzecz, kończąc zdaniem “kto tak ma?” (np. nie lubię gotowanej marchewki, kto tak ma?). Osoby, które “tak mają” wstają i muszą zamienić się miejscami (nie wolno zmieniać miejsca na najbliższe do swojego). Potem kolej przechodzi na następną osobę.
Dzielimy uczestników na trzy grupy, które stają naprzeciw siebie. Pierwsza grupa otrzymuje hasło: słowo bądź krótkie zdanie. Mają za zadanie przekazać to hasło kolejnej grupie, która stoi w pewnym oddaleniu. Trzecia ekipa stoi pomiędzy pierwszymi dwoma. Tutaj mamy zadanie, które przysporzy dzieciom dużo śmiechu. Ta grupa ma uniemożliwić przekazanie wiadomości - krzycząc, przedrzeźniając, wymachując rękoma, skacząc itp. Mogą oni krzyczeć, przedrzeźniać, wymachiwać rękoma. Zadaniem grup jest pozostać na swoim miejscu przez cały czas trwania rozgrywki. Potem zamieniamy się rolami i bawimy się dalej!
Rozkładamy go na ziemi, a na nim ustawiamy uczestników zabawy - większe grupy możemy podzielić na mniejsze i np. bawić się z elementem mierzenia czasu. Zadaniem dzieci jest odwrócić koc na drugą stronę - ale przez cały czas trwania zabawy żadne z dzieci nie może dotknąć podłogi! Wszyscy muszą cały czas znajdować się na kocu.
