Twórczy przedszkolak
Małgorzata Pietruk – doradca metodyczny wychowania przedszkolnego
Metody rozwijania zdolności twórczych muszą być dostosowane do wieku jednostki, jego aktualnych możliwości i predyspozycji oraz powinny bazować na posiadanych już umiejętnościach. Najlepszym momentem na podjęcie takich działań jest wiek przedszkolny - wiek intensywnego rozwoju wyobraźni dziecięcej i zabaw twórczych. Fazy rozwoju twórczego dzieci:
- do 2-go roku życia - twórczość o cechach subiektywnych, zdolności twórcze przejawiają się wzmożoną aktywnością zabawową w sferze ruchowej, wizualnej i dźwiękowej, inteligencja rozwija się spontanicznie,
- 3 rok życia - pierwsze oznaki emancypacji i niezależności dziecka, dynamiczny okres poznawczy, stawianie dociekliwych pytań, poszukiwań, rozwój języka. Zdolności twórcze ujawniają się w zabawach dziecka i jego fantazjach. Aktywność plastyczna jest spontaniczna i głęboko naiwna,
- 5 - 7 rok życia - dziecko zdobywa kompetencje "wiem i umiem", przejawia inicjatywę w poszukiwaniu własnych rozwiązań, chętnie uczestniczy w zabawach tematycznych. Dla twórczości dziecka w tej fazie najważniejszy jest rozwój wyobraźni. Zdolności twórcze, pomysłowość ujawniają się około 5 roku życia pod postacią rozbudzonej ekspresji werbalnej, plastycznej, muzycznej i ruchowej dziecka. Po tym okresie specyficznej twórczości dziecięcej następuje spadek zdolności twórczych! Jeśli nie są rozwijane, ulegają zahamowaniu.
Najskuteczniejsze jest pobudzanie i rozwijanie właściwości i dyspozycji psychicznych dopiero kształtujących się u dziecka. Odbywać się to może poprzez stawianie zadań, tworzenie odpowiednich sytuacji, warunków emocjonalnych i materialnych, w których ujawni się aktywność twórcza dzieci.
Jak rozwijać dyspozycje twórcze dzieci w wieku przedszkolnym ?
- tworzenie warunków rozwoju zabawy (dziecko przejawia w zabawie te same właściwości, które określane są jako wskaźniki postawy twórczej, wyraża swój twórczy stosunek do świata) - trzeba podtrzymywać naturalne zabawy dzieci, dostarczać mu okazji do działania w sytuacjach fikcyjnych, pozorowanych, działaniach na zastępnikach,
- tworzenie warunków rozwoju wyobraźni czyli zdolności umysłu do tworzenia wyobrażeń opartych na aktualnych lub wcześniejszych doświadczeniach zmysłowych, wykraczania poza dostarczone informacje, dostrzegania nowych jakości w rzeczach znanych),
- tworzenie warunków rozwoju spontaniczności dziecka (cechy niezbędne dla powstawania autonomii psych.), to czy ta cecha ujawni się, rozwinie i przetrwa, zależy od czynników wewnętrznych (układu nerwowego) i zewnętrznych (oddziaływań środowiska - rodziców i nauczycieli).
H. Read określa spontaniczność jako przeciwieństwo przymusu i definiuje ją jako wykonywanie lub wyrażanie czegoś bez przymusu. Spontaniczność będzie się ujawniać wtedy, gdy dzieci nie będą przymuszane do konkretnego rodzaju aktywności, gdy stworzy im się obszar swobody w działaniu. Złamaniem zasady podtrzymywania spontaniczności w przedszkolu jest strofowanie, uciszanie i ocenianie dzieci w trakcie zajęć odwołujących się do strefy emocjonalnej, ignorowanie dziecięcych problemów i pytań, zakazy, surowość i wymagania.
Rozwijanie dyspozycji do działań twórczych wymaga od dorosłych oprócz odpowiedniej postawy, znajomości metod stymulowania twórczej aktywności i zadań rozwijających podstawowe operacje umysłowe myślenia twórczego. Rozwój aktywności twórczej powinien przebiegać w atmosferze wolności, akceptacji i zachęty.
Do twórczego myślenia trzeba dzieci zachęcić i przygotować. Służą temu specjalne ćwiczenia, które mają na celu zaktywizowanie dzieci i pobudzenie ich do specyficznego sposobu myślenia. Ćwiczenia te można stosować w każdej zabawie i w każdym czasie - zarówno w przedszkolu, jak i w domu.
Ćwiczenia pobudzające do twórczego myślenia możemy podzielić na kilka grup:
1. Ćwiczenia spostrzegawczości.
2. Zabawy słowne.
3. Zadania rysunkowe.
4. Ćwiczenia rozwijające ekspresję twórczą:
- w sferze ruchowej,
- w sferze tworzenia.
Ćwiczenia spostrzegawczości
Dotknij
Dorosły zachęca dzieci, żeby rozejrzały się po sali lub innym miejscu, w którym prowadzimy zajęcia. Następnie prosi, aby swobodnie się poruszając, znalazły i dotknęły jak najwięcej przedmiotów mających określoną przez nas cechę (kolor, kształt) lub należących do jakiejś kategorii (przybory do pisania, zabawki, przedmioty, na których są literki, itp.).
Co się zmieniło?
Ćwiczenia polegające na zapamiętywaniu szczegółów. Dzieci mają dostrzec i nazwać zmiany w rozmaitych układach przedmiotów. Można je przeprowadzać, używając niewielkiej (zależnie od wieku dzieci) liczby zwykłych przedmiotów (naczynia, kredki, zabawki).
Co widzimy na obrazku?
Dobieramy obrazek o odpowiedniej dla dzieci liczbie szczegółów i prosimy, żeby nazwały jak najwięcej przedmiotów, które widzą. Starsze szukają na obrazku przedmiotów na określoną głoskę.
Czym się różnią te obrazki?
Dzieci odszukują różnice pomiędzy dwoma obrazkami.
Kto to jest, co to jest?
Rozpoznawanie dotykiem osób, przedmiotów.
Zabawy słowne
Kangur ministra
Zabawa ta to bardzo dobry wstęp do twórczego myślenia, rozwija płynność mowy. Konieczność podawania ciągle nowych rozwiązań ułatwia oryginalność skojarzeń słownych. Właściwie wszystkie rozwiązania (nie odbiegające za bardzo od ogólnego polecenia) są dobre. Dzieci siedzące w kole, kończą po kolei zdanie: "Kangur ministra jest...".Używają na przykład różnych przymiotników.
Ważne, żeby przymiotników pojawiło się jak najwięcej, nie muszą koniecznie mieć dużo wspólnego z cechami kangura.
Na przykład:
Kangur ministra jest w kolorze...
Kangur ministra lubi jeść...
Kangur ministra lubi jeść słodkie...
Nogi kangura ministra są...
Kangur ministra lubi się bawić...
Snucie fantastycznych historii.
Metoda ta polega na kontynuowaniu przez kolejne dzieci opowiadania rozpoczętego przez dorosłego.
Pozwalamy na roztaczanie jak najbardziej fantastycznych wizji, wymyślanie nierealnych sytuacji,
zaskakujących rozwiązań.
Chińska encyklopedia.
Opowiadamy dzieciom historię o chińskim cesarzu, który w swojej książce (encyklopedii) podzielił np.
zwierzęta na:
śmieszne
bajeczne
narysowane patykiem na zielonej glinie
leśne
cyrkowe
te, które stłukły dzban.
Proponujemy dzieciom wymyślanie podobnego, zabawnego podziału innych rzeczy, ludzi, zjawisk itp.,
przez co uzupełni się chińską encyklopedię.
Analogie proste
Szukanie podobieństw między dwoma zjawiskami, osobą a zjawiskiem itp. Prosimy dzieci, by uzupełniły wypowiedzi np. "mama jest jak….., bo jest……( mama jest jak słońce, bo jest ciepła, mama jest jak ciastko, bo jest słodka itp.)
Analogie personalne
Zachęcamy dzieci do wyobrażenia sobie, że stają się kimś lub czymś innym ( np. jestem kroplą wody, śnieżynką, św. Mikołajem ). Dzieci wczuwając się w nową rolę odtwarzają ją ruchem lub opowiadają o tym, jak się czują i co przeżywają . Można zastosować w tej zabawie dłuższe opowiadanie dorosłego np. "przygody małego piórka", a dziecko słuchając wyobraża sobie treść opowiadania z pozycji tytułowego piórka.
Analogie symboliczne
Prosimy dziecko, aby przedstawiło pojęcia abstrakcyjne, np. miłość, złość, dobro, przyjaźń w formie
wizualnej, ruchowej lub słownej - barwa, ruch, dźwięk, przedmiot, symbol rysunkowy.
Analogie fantastyczne
Zapominając o rządzących światem prawach i regułach fizycznych oraz logicznym myśleniu wymyślamy wraz z dziećmi zaskakujące odpowiedzi na pytania np. "co by było, gdyby wszyscy ludzie byli przeźroczyści?". Im więcej odpowiedzi i pomysłów - tym lepiej.
Zadania rysunkowe
Kreatywne rysowanie.
Metoda ta rozwija wyobraźnię dziecka. Polega ona na przekształceniu konturowego rysunku w coś zupełnie innego (np. krzesła w pojazd) lub w podobny przedmiot, ale nie istniejący w rzeczywistości (np. kontur samochodu w pojazd z przyszłości, z kosmosu, z krainy fantazji). Odmianą tej metody jest tworzenie obrazów przez dorysowywanie elementów do barwnych plam, linii, figur geometrycznych. Przykładowe wersje dla młodszych dzieci:
Trójkącik
Dorosły rozdaje dzieciom karty z narysowanymi trójkątami (im więcej, tym zadanie trudniejsze, dlatego zaczynamy od kilku) i prosi:
Każdy z trójkątów zamień na inny rysunek!
Wesołe koty
Dorosły rozdaje dzieciom karty z narysowanymi konturami kilku kotów, prosząc, aby każdego kota pokolorować w inny sposób, używając tylko jednej kredki lub ołówka ( różne wzory na każdym kocie ).
Wszystkie kredki chcą rysować
Dorosły prosi dzieci: Przed wami leżą pracowite kredki. Pozwólcie, żeby każda narysowała coś na waszej kartce. Każda chce narysować coś ładnego i co innego. Skończycie, kiedy wszystkie kredki popracują na waszym obrazku.
Malowanie do muzyki na zadany lub dowolny temat.
Przy dźwiękach muzyki (zróżnicowanych fragmentach utworów) dzieci malują:
- dwiema kredkami w jednej ręce (najlepiej każda w innym kolorze),
- obiema rękami (w każdej kredka),
- farbami - pędzlem, wacikiem, palcami,
- kolorową kredą.
Zadania ruchowe
Taniec części ciała.
Przy tanecznej muzyce dorosły prosi dzieci, żeby "tańczyły": tylko nosem, ustami, palcami, brzuchem, dłońmi, kolanami, językiem, łokciami, policzkami, na końcu całym ciałem
Przedstaw się.
Każdy uczestnik zabawy przy dźwiękach muzyki pokazuje jakiś gest, ruch, powtarzany przez pozostałych
Wszystkie ćwiczenia należy wykonywać koniecznie razem z dziećmi. Obowiązuje zasada, że dorosły tworzy razem z wychowankiem - też się bawi. Ćwiczenia warto stosować kilkakrotnie przy różnych okazjach, najlepiej z lekkimi modyfikacjami - wtedy przynoszą coraz lepsze efekty.
Wszystkie dzieci mają potencjał twórczy.
Twórczość może wyrażać się w każdej dziedzinie życia.
Twórczy potencjał dziecka manifestuje się poprzez zainteresowania, preferencje i style działania.
Dzieci mogą twórczo funkcjonować na różnych poziomach i w różnym stylu.
Można pomóc dzieciom w rozpoznawaniu własnego potencjału twórczego i stylu wyrażania twórczości.
Można pomóc dzieciom w pełnym urzeczywistnianiu ich możliwości.
