Agnieszka Wilczyńska - doradca metodyczny muzyki i edukacji muzycznej
Realizując nową podstawę programową z muzyki nauczyciel w wymaganiach ogólnych znajdzie: indywidualną i zespołową ekspresję muzyczną, która ma rozwijać zdolności i umiejętności muzyczne uczniów, a także wiedzę o dziedzictwie narodowym. Zgodnie z wyżej wymienionymi wymaganiami programowymi na lekcjach muzyki uczniowie uczą się śpiewać i grają na wybranym instrumencie melodycznym. W miesiącu październiku i listopadzie można doskonale realizować te treści podczas nauki polskich pieśni patriotycznych. Chciałabym poświęcić kilka zdań tym zagadnieniom i podać przykład scenariusza lekcji o tej tematyce.
Po krótkim wprowadzeniu, związanym ze zbliżającym się świętem narodowym, uczniowie otwierają podręcznik na stronie z pieśnią patriotyczną pt. „Piechota”. Patrzą na tekst i przypominają sobie melodię słuchając nagrania pieśni (zakładam, że w poprzednich latach nauki uczniowie już ją słyszeli). Następnie śpiewają pieśń z towarzyszeniem pianina, powtarzając po nauczycielu fragmenty melodii z tekstem.
Kolejne działanie to podpisanie nazw literowych nut pod refrenem pieśni. W tym celu dla przypomnienia nauczyciel na tablicy zapisuje gamę C-dur z nazwami literowymi. Wystarczy podpisać jedną linijkę refrenu, ponieważ melodia powtarza się dwukrotnie bez zmian (zmienia się tekst). Podczas analizy melodii nauczyciel zwraca uwagę na podobieństwo melodii z gamą: melodia idzie w górę od dźwięku d1 do d2, po drodze zamiast h jest b (nauczyciel pokazuje znak przykluczowy).
Następnie uczniowie odnajdują na dzwonkach chromatycznych dźwięki: d1, d2, b1 i wskazują je palcem. (Celowo nie rozdaję jeszcze pałeczek tak żeby uczniowie najpierw zorientowali się gdzie leżą potrzebne do zagrania dźwięki.) Nauczyciel mówi nazwy dźwięków pierwszego taktu z zachowaniem rytmu, równocześnie wskazuje dźwięki na dzwonkach podniesionych do góry i odwróconych w stronę uczniów, tak aby widzieli płytki i mogli pokazywać identycznie. Uczniowie wskazują palcem dźwięki na dzwonkach. W ten sam sposób trzeba przećwiczyć kolejne 3 takty. Nauczyciel sprawdza czy wszyscy uczniowie wskazują odpowiednie dźwięki, zwraca również uwagę na rytm refrenu pieśni. Przy kolejnym powtórzeniu – nauczyciel mówi dźwięki a kiedy uczniowie je wskazują – gra te dźwięki na pianinie (tak aby uczniowie słyszeli melodię). Po takim przećwiczeniu „na sucho”- uczniowie otrzymują pałeczki i samodzielnie grają melodię patrząc na jej literowy zapis. W tym czasie nauczyciel chodzi po sali i sprawdza czy któryś z uczniów nie potrzebuje pomocy. Po kilku minutach nauczyciel wraca do pianina i jeszcze raz powtarza dźwięki melodii a uczniowie grają je na dzwonkach (nauczyciel w tym czasie gra na pianinie). Ponieważ melodia jest dość prosta - kolejnych kilku minutach można ją już wykonać jako całość wraz z powtórzeniem (nauczyciel „podpowiada” z pewnym wyprzedzeniem pierwszy dźwięk z taktu). Następnym etapem jest połączenie gry ze śpiewaniem pieśni: uczniowie śpiewają zwrotkę a grają refren (bez śpiewania). Jako kolejny etap – śpiewanie i granie na dzwonkach z akompaniamentem podkładu instrumentalnego z płyty. Jako urozmaicenie dodajemy „podkład perkusyjny” do śpiewu, który wykonujemy uderzając rytmicznie pałeczką o pałeczkę podczas fragmentów śpiewanych.
Taką lekcję z powodzeniem przeprowadziłam w klasie siódmej, która od czwartej klasy regularnie gra na dzwonkach chromatycznych. Ponieważ zostało nam jeszcze trochę czasu- na tej samej lekcji w podobny sposób nauczyliśmy się fragmentu pieśni pt. Przybyli ułani pod okienko”. W identyczny sposób pracowałam w klasie piątej i szóstej, jednak były to klasy które w poprzednich latach grały na dzwonkach sporadycznie, dlatego na koniec lekcji graliśmy tylko z pianinem i w zwolnionym tempie podczas refrenu. Ta sama pieśń w wersji dla klasy drugiej: gramy tylko pierwszy takt, lub pierwszy i czwarty oraz oczywiście powtórzenie.
Ważne jest żeby nauczyć uczniów nie przejmowania się pomyłkami i grania całości nawet jeżeli się pomylili. Dzięki temu można wspólnie wykonać utwór, który zabrzmi, pomimo pomyłek poszczególnych osób.
Prowadząc lekcję w taki sposób można połączyć dwie formy ekspresji muzycznej: śpiew i grę na instrumencie. Nie wszyscy uczniowie lubią śpiewać, inni słabiej radzą sobie z grą, która wymaga dobrej koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz sprawności manualnej ręki. Kiedy łączymy dwie formy działalności muzycznej- każdy uczeń może skupić się na tym co bardziej lubi i być aktywnym. Podczas lekcji uczniowie dostają również niezbędna dawkę teorii, dotyczącą zapisu nutowego. Wspólne muzykowanie uczy współdziałania w grupie. Z kolei granie z podkładem instrumentalnym z płyty- to forma, która daje uczniom dużo satysfakcji, ponieważ mogą poczuć się jak członkowie zespołu muzycznego. Moi uczniowie grają w taki sposób utwory klasyczne ale również fragmenty muzyki filmowej czy też ulubionych przebojów. Wymaga to pewnych umiejętności gry, ale nawet słabsi uczniowie grają chociaż te łatwiejsze fragmenty (i tym samym są aktywni i ważni jako członkowie zespołu). Bardzo przy tym ćwiczymy koncentrację, bardzo pracuje ucho – bo trzeba wysłyszeć w którym momencie zaczynamy grę. Najzdolniejsi maja możliwość zagrać całość, a także (na etapie ćwiczeń) pomagać innym uczniom jako „eksperci”.
W podobny sposób pracuję z kolędami czy podczas nauki niektórych piosenek. Nawet krótkie fragmenty grane na instrumencie na każdej lekcji poprzez częsty kontakt z instrumentem i pozwalają uzyskać szybszy rozwój umiejętności gry. Z kolei śpiewanie przez większą część lekcji jest często dla uczniów nużące – tu granie jest takim przerywnikiem, zmianą aktywności, która zarazem pozwala dobrze zapamiętać melodię i lepiej ją później śpiewać. Jedynym warunkiem jest…posiadanie instrumentów dla wszystkich uczniów oraz dla nauczyciela. Kiedy jest jeden instrument na dwoje uczniów – efekty pracy są mniejsze i nie zdążymy tyle zrobić na jednej lekcji. Dlatego warto zabiegać o sukcesywne doposażenie pracowni muzycznej, czego realizacja podstawy programowej wymaga i uznaje za niezbędne.
