V 2018 Dziecko jąkające się

Renata Pietras – Pacynko - doradca metodyczny wychowania przedszkolnego

Z reguły dzieci uczą się mówić spontanicznie i bez problemów, jednak istnieje taka grupa maluchów, w mowie których występują zawahania i przerwy. Jąkanie to zaburzenie mowy, charakteryzujące się częstymi powtórzeniami lub przedłużaniem dźwięków, sylab czy słów, bądź częstymi zawahaniami lub pauzami zakłócającymi rytmiczny przepływ mowy.

Dlaczego dziecko się jąka?

Jąkanie często pojawia się we wczesnym okresie rozwoju mowy z kilku przyczyn: 

  • nadpobudliwości dziecka,
  • szybkiego bogacenia języka i rozwoju myślenia przy małej sprawności artykulacyjnej.

Dzieci czasami zaczynają się  jąkać w okresie intensywnego rozwoju mowy- czyli miedzy drugim a piątym rokiem życia. W większości przypadków jest to zjawisko zupełnie naturalne a kłopoty z niepłynnością mowy mijają bezpowrotnie.

Dysproporcja pomiędzy tym, co dziecko chce powiedzieć, co rozumie, a tym, co może wypowiedzieć, jest źródłem napięć, które w taki sposób mogą zaburzyć jego mowę, że dziecko zaczyna się jąkać - to tzw. jąkanie rozwojowe (fizjologiczne). Pojawia się ono często w naturalnym procesie rozwoju mowy i samoistnie ustępuje, o ile nie zostanie utrwalone wskutek niewłaściwych reakcji otoczenia (ciągłe poprawianie, okazywane zniecierpliwienie).

Kiedy zatem można mówić o ryzyku jąkania ?

Do niepokojących objawów, które możemy zaobserwować u dzieci zaliczymy:

  • powtórzenia dźwięków, sylab i wyrazów, lecz o większym nasileniu i większej częstotliwości np. zamiast jednokrotnego lub dwukrotnego powtórzenia sylaby mogą one powtarzać ją cztery lub pięć razy: „mo-mo-mo-mo-mogę to dostać”
  • dłuższe pauzy, zatrzymywanie toku mowy
  • przeciąganie dźwięków np. „mmmmmamusiu, to jest mmmmmoja piłka”
  • nieregularne oddychanie podczas mówienia, przyspieszone tempo mówienia
  • niedojrzałość emocjonalną, nieśmiałość, mała ekspresja słowna
  • zwiększone napięcie emocjonalne, ponieważ dodatkowo pojawia się u dzieci reakcja na ich niepłynność (zakłopotanie, negatywne nastawienie do samego siebie, lęk przed mówieniem...)
  • zwiększone napięcie mięśniowe (mrużenie lub przymykanie oczu, napięcie mięśni twarzy, skurcze warg, tiki, współruchy...)
  • wydłużanie się okresów niepłynności a skracanie się okresów samoczynnej poprawy

Jakie zatem czynniki warunkują jąkanie się dzieci ?

Zaliczymy do nich np.:

  • obciążenia genetyczne
  • dysfunkcje CUN (zły zapis EEG, nieharmonijny rozwój, opóźniony rozwój mowy...)
  • choroby dziecka, pobyty w szpitalu
  • negatywny wpływ środowiska rodzinnego (konflikty dorosłych, separacja rodziców, postawa nadopiekuńcza rodziców, nie stawianie granic i brak konsekwencji w wychowywaniu...)
  • traumatyczne doświadczenia dziecka
  • zmiana środowiska
  • przestawianie dziecka leworęcznego na prawą rękę
  • narodziny nowego dziecka w rodzinie itp.

Dorosły może w bardzo prosty sposób pomóc dziecku swobodnie wchodzić w świat słowa mówionego, chroniąc go przez zbędnym stresem. Uczestnicząc w zabawie, można uczyć się wspólnie z dzieckiem piosenek, ćwiczyć rytmicznie przy muzyce. Nawet jeśli dziecko jest leworęczne, nie przestawiaj go na praworęczność! Należy starać się też, aby dziecko nie było uczestnikiem konfliktów domowych. Dorosły powinien czuwać i wybierać programy telewizyjne przeznaczone dla wieku dziecka. Dzieciom bardzo wrażliwym nie powinno się pozwalać oglądać filmy powodujące napięcie, nawet jeśli są to kreskówki.

Jąkanie, które występuje u dzieci do 7 roku życia nazywamy jąkaniem wczesnodziecięcym i w tym okresie bardzo łatwo je usunąć. W takiej sytuacji najlepiej udać się z dzieckiem do logopedy.

Zanim jednak spotkamy ze specjalistą, warto wnikliwie poobserwować dziecko, aby dostarczyć logopedzie potrzebnych informacji do diagnozy. 
Zwracamy szczególną uwagę:

  • kiedy dziecko najbardziej się jąka (wśród domowników, a może koleżanek, kolegów, w domu, czy przedszkolu)
  • co świadczy o tym, że dziecko się jąka – czy są przeciągane głoski, sylaby, a może części zdań
  • przy jakich sytuacjach i wyrazach nasila się jąkanie
  • jak sobie z tym dziecko radzi - czy się denerwuje, wpada w złość, zamyka się w sobie, co sprawia mu najwięcej trudności
  • którą ręką się posługuje w trakcie zabawy, jedzenia, ubierania się
  • czy występuje trudność z zasypianiem i niespokojny sen
  • jeśli uczęszcza do przedszkola - czy chodzi tam z przyjemnością.

Wszystkie te informacje będą bardzo pomocne. Ułatwią postawienie diagnozy.

Mając na uwadze trudności z jakimi musi mierzyć się dziecko jąkające się można pomóc mu poprzez:

  • spokojniejsze i wolniejsze tempo własnej mowy,
  • otoczenie atmosferą akceptacji i życzliwości,
  • unikanie nagłego wzywania do odpowiedzi i stawiania na środku przed grupą,
  • umożliwianie  rozpoczynania wypowiedzi w parze lub samemu w zwolnionym tempie rozpoczynać wypowiedź np. pierwszego słowa wiersza,
  • zachęcanie do uczestniczenia w aktywności w grupie
  • dowartościowywanie, wzmacnianie poprzez wykorzystywanie każdej okazji do pochwał i podkreślania mocnych stron dziecka.

Wskazówki dla rodziców dziecka jąkającego się:

  • nie mów za dziecko i nie odpowiadaj za nie na pytania- zwiększy to jego niepewność gdy samo będzie musiało mówić,
  • nie powtarzaj dziecku „nie jąkaj się”,
  • nie polecaj w trakcie wypowiedzi by dziecko powtórzyło, mówiło wolniej, pomyślało zanim powie – zwiększa to zaburzenia i tłumi spontaniczność mówienia,
  • nie strasz, nie bądź rozdrażniony, niecierpliwy,
  • gdy dziecko spieszy się, jest napięte, przypomnij „powoli, mamy przecież czas”,
  • dużo rozmawiaj z dzieckiem, śmiej się, przytulaj je, okazuj radość z kontaktu z nim, dostrzegaj drobne osiągnięcia i sukcesy,
  • pozwól mu rozwijać się we własnym tempie, akceptuj jego ograniczenia.
  • zwróć uwagę na własną mowę: czy nie mówisz za szybko, jak dalece skomplikowana jest twoja mowa (np. czy nie używasz trudnych i niezrozumiałych dla dziecka słów) czy nie jesteś zbyt natarczywy (np. czy nie za często zadajesz pytania)
  • rozmawiaj z dzieckiem o jego potrzebach, problemach (nawet o jąkaniu, jeśli jest tego świadome)
  • wyjaśnij potrzeby dziecka innym członkom rodziny
  • jeśli dziecko walczy z wypowiedzeniem danego słowa, odwróć jego uwagę od trudności w mówieniu (przytul, uspokój, rozwesel dziecko itp.)
  • zadbaj o regularny tryb życia dziecka (odpowiednią ilość snu, o właściwie zorganizowany wolny czas itp.)
  • ogranicz do minimum oglądanie przez dziecko telewizji i gier komputerowych
  • nie mów o trudnościach dziecka w jego obecności
  • nie wymagaj od dziecka zbyt wiele
  • bądź w stałym kontakcie ze specjalistą: logopedą, psychologiem lub lekarzem.

Warto przeczytać:

Poniżej znajdują się pozycje dla nauczycieli i rodziców, które pomogą w rozumieniu problemu jąkania oraz przygotują do oferowania odpowiedniego do potrzeb poziomu wsparcia.

- Dziecko, które się jąka. Informacje dla pediatry

- Jak mówić w szkole o jąkaniu? Podręcznik dla nauczycieli i logopedów

- Kto-kto-kto robi hu-hu-hu?